Άνθρωποι που υπό άλλους όρους δεν θα συναντιούνταν ποτέ, συνυπάρχουν και συνδημιουργούν στην έκθεση «Τίμιοι παράνομοι – Πρόσωπο. Ελευθερία. Σιωπή», που ξανανοίγει μετά την εμπειρία της καραντίνας, στο MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, σε συνεργασία με το 3^ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης του Γενικού Καταστήματος Κράτησης Διαβατών, στην Αποθήκη Β1 στο λιμάνι Θεσσαλονίκης. Με τη συμμετοχή 9 καλλιτεχνών, των Δημήτρη Αμελαδιώτη, Γιώργου Γεροντίδη, Μαίρης Ζυγούρη, Μαρίας Κρεμέτη, Βιργινίας Μαστρογιαννάκη, Ριάνον Μόργκαν, Αλέξανδρου Πλωμαρίτη, Τάκη Σπυρόπουλου και Δημήτρη Φραγκάκη και υπό την επιμέλεια της Σοφίας Ελίζα Μπουράτση, η έκθεση "Τίμιοι παράνομοι - Πρόσωπο. Ελευθερία. Σιωπή" ανοίγει ένα παράθυρο έκφρασης κι επικοινωνίας με τον έξω κόσμο μέσω της τέχνης. 

Κα Μπουράτση, πώς προέκυψε η ιδέα αυτής της έκθεσης; 

Όπως τα δώρα της ζωής, όπως αυτές τις περιπέτειες που εμφανίζονται εκεί που δεν το περιμένουμε και που ξαφνικά διαχωρίζουν τη ζωή μας σε «πριν» και σε «μετά» –αυτός είναι και ο ορισμός της συνάντησης κατά τον André Breton.

Μπήκα πρώτη φορά στο σχολείο της φυλακής το 2016 στο πλαίσιο του προγράμματος ΜΕΣΑ σε επιμέλεια της Νιόβης Ζαραμπούκα-Χατζημάνου. Μέχρι τότε δεν είχα καμία εμπειρία στην εκπαίδευση ή τη δουλειά με «δύσκολες ομάδες» και ακόμα λιγότερο με τη φυλακή. Η Νιόβη όμως είχε απόλυτο δίκιο που πίστεψε ότι έπρεπε να με φέρει σε επαφή με αυτό το ιδιαίτερο σχολείο. Θα έδινα λοιπόν ένα εργαστήριο φιλοσοφίας και, για να το προετοιμάσω, ρώτησα τι απαγορεύεται στη φυλακή. Η λίστα των περιορισμών που έλαβα ως απάντηση ήταν αρκετά μεγάλη, με πρώτη απαγόρευση «τη δημοσίευση φωτογραφιών των προσώπων των εκπαιδευόμενων» (προστασία των προσωπικών δεδομένων γαρ). Όταν λέτε αυτό το πράγμα σε έναν άνθρωπο που ασχολείται με τη φιλοσοφία και την τέχνη είναι σαν να του ανοίγετε ένα εξαιρετικά δελεαστικό μονοπάτι γεμάτο προκλητικά ερωτήματα: Τι είναι το πρόσωπο; Πώς το δείχνουμε; Τι σημαίνει η εικόνα μας στην κοινωνία; Κατά πόσο ορίζουμε την ταυτότητά μας σε σχέση με τους άλλους; 

Κατά την διάρκεια τόσο του εργαστηρίου όσο και της προετοιμασίας της πενταήμερης έκθεσης που έγινε τότε στο ΕΜΣΤ συνειδητοποίησα εμπειρικά αυτό που διατύπωσε ο Foucault πριν από περίπου 50 χρόνια: οι ετεροτοπίες –η φυλακή είναι για τον Γάλλο φιλόσοφο μία «ετεροτοπία της απόκλισης»– δρουν ως χώροι ετερότητας παράλληλα με υπάρχοντες τόπους, είναι χώροι στους οποίους οι νόρμες συμπεριφοράς αναστέλλονται «αντανακλώντας την κοινωνία στην οποία βρίσκονται». Συνειδητοποίησα επίσης ότι η συνθήκη της φυλακής, πέρα από τις επείγουσες κοινωνικοπολιτικές προβληματικές που συνεπάγεται, ειδικά στην χώρα μας όπου η κατάσταση δεν φαίνεται να καλυτερεύει, θέτει κάποια από τα θεμελιώδη φιλοσοφικά (και κατ’ επέκταση εικαστικά) ερωτήματα με καθοριστικό τρόπο –το σώμα, τον χρόνο, το όριο, τη συνύπαρξη, τον Άλλο, την ηθική, το όνειρο, την ελευθερία, την αλλοίωση του εαυτού, κ. λπ.

Αυτή η συνειδητοποίηση, σε συνάρτηση με την πυκνότητα, την ένταση και τη δύναμη των κειμένων που έγραψαν οι εκπαιδευόμενοι και με τον βαθύ σεβασμό που έδειξαν απέναντι στη γνώση είχαν ως αποτέλεσμα να αποφασίσω, ότι η διδασκαλία στη φυλακή θα γινόταν κομμάτι της πρακτικής μου ως θεωρητικός τέχνης/επιμελήτρια αλλά και της ζωής μου ως πολίτης. Συνέχισα να πηγαίνω κάθε χρόνο στο 3^ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης που βρίσκεται στο Γενικό Κατάστημα Κράτησης στα Διαβατά, στο πλαίσιο του Θερινού σχολείου που διοργανώνει κάθε χρόνο η παθιασμένη διευθύντριά του και συντονίστρια εκπαίδευσης στην φυλακή Μαίρη Γκρίζου. Εκτός του Θερινού σχολείου, συνεχίζω να πηγαίνω στο 3^ο ΣΔΕ ως εθελόντρια.

Ένιωσα ότι, ασκώντας το επάγγελμά μου (τα εργαλεία μου) τόσο στους ελεύθερους και «πολυτελείς» κόσμους του πανεπιστημίου και της σύγχρονης τέχνης όσο και στο άλλο άκρο της κοινωνίας μας, έβρισκα κάτι σαν ισορροπία που είχε νόημα. Ξέρετε πόσο ωραίο είναι να κάνεις μία φιλοσοφική συζήτηση με ανθρώπους που έχουν ανάγκη και όρεξη να σκεφτούν; Κάπως έτσι, ξεκίνησα μία άτυπη έρευνα, η οποία θα εξελισσόταν στη συνέχεια με τις μεθόδους κυρίως της αισθητικής θεωρίας, αλλά και σε συνεργασία με καλλιτέχνες.

Παράλληλα με μένα, αλλά όχι τυχαία διότι το κάναμε σε συνεννόηση με τη Μαίρη Γκρίζου που κατάλαβε αμέσως τη σημασία της επαφής των εκπαιδευόμενων με τη σύγχρονη τέχνη, έμπαιναν στο σχολείο καλλιτέχνες (ο Αλέξανδρος Πλωμαρίτης το 2016 με το ΜΕΣΑ και στη συνέχεια το 2017 και ο Γιώργος Γεροντίδης το 2018). Μέσα από τις συζητήσεις μας με τους δύο καλλιτέχνες συνειδητοποιήσαμε ότι είχαμε κάτι που, εφόσον το επεξεργαζόμασταν, θα μπορούσαμε να το δείξουμε «έξω» και όχι μόνο στη μορφή ενός βιβλίου (όπως το φανταζόμουν αρχικά) αλλά μίας έκθεσης, που θα συνοδεύεται από ένα βιβλίο. 

Η Συραγώ Τσιάρα, τότε διευθύντρια Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης (νυν MOMus – Πειραματικό Κέντρο Τεχνών), αγκάλιασε αμέσως την πρόταση. Αντίστοιχα, η Μαίρη Γκρίζου, δέχτηκε με ενθουσιασμό την αρκετά «τρελή» ιδέα που της πρότεινα να φέρουμε για ένα εξάμηνo... αρκετούς καλλιτέχνες στο σχολείο. Και κάπως έτσι ξεκίνησαν οι Τίμιοι Παράνομοι!

Προσκάλεσα άλλους 7 καλλιτέχνες να δουλέψουν με τις εκπαιδευόμενες και τους εκπαιδευόμενους του 3^ου ΣΔΕ Θεσσαλονίκης. Η ουσία του εγχειρήματος αυτού λοιπόν είναι η επαφή και η συμπαράθεση δύο κόσμων (της τέχνης και της παραβατικότητας) και δύο θεσμών που τυχαίνει να είναι και οι δύο ετεροτοπίες για τον Foucault (το μουσείο και η φυλακή). Η διαδικασία αυτή δημιουργεί ένα είδος μεικτής, ενδιάμεσης εμπειρίας, ένα είδος καθρέφτη. Για κάποιες στιγμές, ενώ ήμασταν φυλακή, ήμασταν και «μέσα στην τέχνη», το καταφέραμε αυτό, ξέρετε, αυτή την αίσθηση, ότι κάτι γίνεται... που είναι δώρο.

Ποιος σκέφτηκε το λογοπαίγνιο του τίτλου τίμιοι - παράνομοι;

Το 2017, ένας μαθητής μου που είναι πλέον δύο χρόνια ελεύθερος, ο Besnik Firaku, γράφει ένα εξαιρετικό κείμενο περί ελευθερίας και μου δίνει παράλληλα κι ένα σημείωμα στο οποίο μεταξύ άλλων λέει: «Εγώ δεν είμαι άνθρωπος που κρίνει τους άλλους, δεν είμαι ποιητής, δεν είμαι καλός άνθρωπος για την κοινωνία, εγώ είμαι τίμιος παράνομος». Η ρευστή εισχώρηση της ηθικής μεταξύ του νόμιμου και του παράνομου που υποδηλώνει αυτή η έκφραση σημάδεψε την εξέλιξη της σκέψης μου για όλη αυτήν την διαδικασία.

Όταν πλέον αποφασίστηκε ότι θα γίνει η έκθεση, και μετά από όλα τα εργαστήρια που έδωσαν οι καλλιτέχνες, πήγα στο σχολείο για να κάνουμε έναν απολογισμό της εμπειρίας που ζήσαμε με τους εκπαιδευόμενους. Παράλληλα συζητήσαμε και για τον τίτλο της έκθεσης. Συνολικά σε αυτή την έκθεση συμμετέχουν 130 εκπαιδευόμενες κι εκπαιδευόμενοι (2017 με 2019) και η μεγάλη πλειοψηφία τους έχει εγκρίνει τον τίτλο, αρχικά για το βιβλίο και στη συνέχεια για την έκθεση.

Ήταν εξαρχής πολύ σημαντικό οι εκπαιδευόμενοι να καταλάβουν και να νιώσουν ότι αυτή η έκθεση είναι δική τους, ότι κάνουμε μία συλλογική προσπάθεια, ότι έχουμε έναν κοινό στόχο και ότι, εφόσον είμαστε συνεργάτες, η άποψή τους μετράει όσο και των άλλων συμμετεχόντων.

Με ποια κριτήρια επιλέχθηκαν οι επώνυμοι καλλιτέχνες που συμμετέχουν στα εργαστήρια;

Οι καλλιτέχνες δεν επιλέχθηκαν με γνώμονα την επωνυμία τους, αλλά τις σχέσεις των πρακτικών τους με τις συνθήκες στις οποίες τους προσκαλούσα και με τις προβληματικές μίας κριτικής αισθητικής προσέγγισης του εγκλεισμού. Επιλέχθηκαν δηλαδή ο καθένας ξεχωριστά για τη δουλειά του (τις θεματικές, τις αισθητικές, την προσέγγισή του της τέχνης και του κόσμου) και για τους εννοιολογικούς, θεματικούς, πολιτικούς ή αισθητικούς συσχετισμούς που έβλεπα ανάμεσα στις πρακτικές τους και τη συνθήκη της φυλακής.

Δεν είναι καθόλου εύκολο ή ανώδυνο να προσκαλέσεις κάποιον να έρθει αντιμέτωπος με αυτήν την τόσο σκληρή πραγματικότητα, να περάσει τις 5 σιδερένιες πόρτες, να διασχίσει τη νεκρή ζώνη και να συναντήσει ανθρώπους που είναι έγκλειστοι σε αρκετά απαράδεκτες συνθήκες για να δουλέψουν μαζί. Ήθελα να ξέρω ότι οι καλλιτέχνες θα καταφέρουν να διαχειριστούν αυτήν την ψυχοφθόρα κατάσταση, θα θελήσουν και θα μπορέσουν να λειτουργήσουν συλλογικά. Επίσης, για να μπορέσει ν’ αντέξει κανείς σε αυτό το πλαίσιο (να κερδίσει την εμπιστοσύνη των εκπαιδευόμενων), πρέπει να είναι αληθινός, ειλικρινής, ευαίσθητος, γενναιόδωρος, να μην φοβάται τον Άλλο και να τον σέβεται βαθιά. Ρίσκαρα δηλαδή με αυτήν την πρόσκληση από δύο μεριές: να μη λειτουργήσει για τους μεν ή για τους δε. Αυτή είναι βέβαια η μισή γοητεία (και όλη η αγωνία) της δουλειάς με τον άνθρωπο. Και υπήρξαν ελάχιστες δύσκολες στιγμές που ξεπεράστηκαν με συζήτηση. Επί το πλείστον όλα τα εργαστήρια διαδραματίστηκαν εντυπωσιακά καλά. Κάθε φορά που επιστρέφω στο σχολείο οι εκπαιδευόμενοι με ρωτούν πότε θα τους ξαναφέρω καλλιτέχνες.

Επίσης, επειδή η έκθεση θέτει το ερώτημα της κατάστασης του σωφρονισμού στη χώρα μας, επειδή αφορά πραγματικούς ανθρώπους και επειδή η όλη διαδικασία είναι αρκετά ευαίσθητη –δεν κάναμε ούτε art therapy, ούτε «χρησιμοποιήσαμε» την φυλακή σαν πεδίο έμπνευσης– ήθελα οι καλλιτέχνες με τους οποίους θα συνεργαζόμουν να έχουν μία βαθιά ηθική. Αυτό, για όσους δεν ήξερα ήδη προσωπικά πριν το πρότζεκτ, το ήξερα από τις δουλειές τους. Επιπλέον, επειδή το σχολείο της φυλακής είναι ανδροκρατούμενο, και επειδή το τμήμα των γυναικών (που πλέον μεταφέρθηκαν στη Θήβα) ήταν αδικημένο τόσο σε ώρες μαθημάτων όσο και σε άνεση (μέγεθος σχολείου, βιβλιοθήκης, κ. λπ.), θέλησα να προσθέσω στην έκθεση μία σύγχρονη φεμινιστική προσέγγιση. Υπάρχουν κάποιες «γειτονιές» της έκθεσης όπου αυτό γίνεται.. θα το ήθελα λίγο παραπάνω.

Τέλος, ήταν πολύ σημαντικό για μένα αυτή η έκθεση να έχει ποιητικότητα, ομορφιά, απαιτητικότητα: να είναι τέχνη. Ο μόνος τρόπος να γίνει αυτό ήταν να επιλέξω καλλιτέχνες που πιστεύω στο έργο τους και να τους εμπιστευτώ.

Πότε ξεκίνησε ο σχεδιασμός της έκθεσης;

Πριν από δύο χρόνια. Αλλά η δουλειά ξεκίνησε πριν από 4 χρόνια. Από το 2016 οι συζητήσεις μας τόσο με τον περφόρμερ και φίλο μου Αλέξανδρο Πλωμαρίτη για την ιδρυματοποίηση του σώματος και την σωματοποίηση του εγκλεισμού, όσο και με τη διευθύντρια του σχολείου για τη σημασία της διεύρυνσης των εμπειριών που πρέπει να προτείνει το σχολείο στους εκπαιδευόμενους, καθιστούν την προεργασία της έκθεσης. Ψάχναμε ιδέες με τη Μαίρη, τι καλύτερο μπορούμε να προσφέρουμε στους εκπαιδευόμενους –που τους φωνάζει «τα παιδιά μας» και που τη φωνάζουν «μάνα»! Η δουλειά του σχολείου είναι να τους προσφέρει εφόδια έτσι ώστε, όσοι το επιθυμήσουν πραγματικά, να μπορέσουν να κάνουν μία καινούργια ζωή έξω. Αυτό ξεκινάει με την αντιμετώπισή τους: σίγουρα υπάρχει κάποιος λόγος για τον οποίον είναι μέσα, αλλά εμάς αυτό δε μας αφορά, μας ενδιαφέρει ότι πέρα από αυτό το λάθος, αυτοί οι άνθρωποι είναι και κάτι άλλο, και μπορούν να γίνουν κάτι άλλο.

Το κομμάτι της επιμέλειας είναι δικό μου. Αλλά ποτέ δε θα είχα καταφέρει να φέρω τόσους καλλιτέχνες στο σχολείο χωρίς την απόλυτη υποστήριξη και πίστη στο εγχείρημα της διευθύντριάς του και χωρίς την υπόσχεση του μουσείου ότι θα μας φιλοξενήσει. Ξέρετε πόσο σημαντικό είναι για τους κρατούμενους να λένε ότι «ΤΟ μουσείο της πόλης, αυτό που είναι στο κέντρο έγινε το δικό μας παράθυρο επικοινωνίας προς την κοινωνία»;

Τι μπορεί να δει ο επισκέπτης της έκθεσης;

Κείμενα και έργα των εκπαιδευόμενων του σχολείου, καθώς κι έργα των καλλιτεχνών που έχουν μπει και δουλέψει στις φυλακές (φωτογραφίες, σχέδια, σκίτσα, ζωγραφική, βίντεο, εγκαταστάσεις, γλυπτά, art books, ηχητικό υλικό). Κάποια έργα είναι συλλογικά (6 εγκαταστάσεις), άλλα έχουν δημιουργηθεί από τους εκπαιδευόμενους υπό την καθοδήγηση των καλλιτεχνών (38) και ορισμένα προέκυψαν στους καλλιτέχνες από την εμπειρία τους στην φυλακή (30). Η έκθεση παρουσιάζει, επίσης, τρία project του 3^ου ΣΔΕ Θεσσαλονίκης, καθαρά αρχειακό υλικό από τρία εργαστήρια και την δουλειά του Β. Α. που είναι κρατούμενος στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού (2).

Η επιμέλεια των έργων στον χώρο έχει εμπνευστεί από την αρχιτεκτονική του Πειραματικού Κέντρου Τεχνών που μπορεί να παρομοιαστεί με φυλακή (χωρίς τους πύργους του panopticon) και αντιλαμβάνεται τους διαδρόμους που περιτριγυρίζουν τον κεντρικό εκθεσιακό χώρο σαν νεκρή ζώνη (δηλαδή τον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στο μέσα και στο έξω), ενώ λειτουργεί και σαν φαύλος κύκλος (από το μέσα στο έξω και πάλι ίσως μέσα), διότι η επανένταξη στην κοινωνία μετά την αποφυλάκιση των κρατουμένων παραμένει ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα -περίπου 5% των απελευθερωμένων πρώην-έγκλειστων δεν επιστρέφει στην φυλακή.

Αυτήν τη σχέση με τους δύο χώρους (το κέντρο τέχνης και την φυλακή) και τις αρχιτεκτονικές τους αναπαράγει και το λογότυπο της έκθεσης που σχεδίασε η Μελίνα Καρανίκα. Τα έργα των κρατούμενων δεν διαχωρίζονται από αυτά των καλλιτεχνών με σκοπό να δημιουργηθεί ένα μικρό παιχνίδι, μία μικρή αμηχανία στον επισκέπτη, μέχρι να τα κοιτάξει καλύτερα ή να διαβάσει τις λεζάντες. Η έκθεση γενικά απαιτεί χρόνο.

Υπάρχει κάποιο από τα έργα που ξεχωρίζει κατά την δική σας γνώμη;

Το κάθε έργο, η κάθε πρόταση ξεχωρίζει για την ιδιοσυγκρασία της: Τα κείμενα των εκπαιδευόμενων είναι νομίζω τα πιο εντυπωσιακά τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τη φόρμα τους διότι έχουμε σκανάρει τα χειρόγραφα των οποίων ο χαρακτήρας σημαίνει πολλά.

Το έργο Του χρόνου του Δημήτρη Αμελαδιώτη, πέρα από τη σημασία που παρουσιάζει σε σχέση με την πρακτική του καλλιτέχνη διότι ξεπερνάει τα συνηθισμένα μεγέθη με τα οποία καταπιάνεται με μεγάλη επιτυχία, είναι τρομερά συγκινητικό: μιλάει για το λαβύρινθο της ζωής. Το έπλεκε, έδενε, ξέδενε σχεδόν για έναν χρόνο και μέχρι την τελευταία στιγμή πριν τα εγκαίνια.

Το Picnic του Δημήτρη Φραγκάκη που ανοίγει την έκθεση, είναι η αλληγορία της απαγόρευσης, της απόλυτης ελευθερίας, της απόλαυσης και της αρπαγής μετατοπίζει με ευφυΐα και ποιητικότητα την σκέψη μας απέναντι στον συνάνθρωπό μας, διότι αυτοί «οι άλλοι» που ζωγράφισε γυμνούς στη φύση, είμαστε (ευτυχώς) και εμείς.

Κάποιες από τις προσωπογραφίες του εργαστηρίου του Γιώργου Γεροντίδη στη φυλακή το 2018 είναι καλύτερες από αυτές που συχνά βλέπουμε στα μουσεία. H μεταφορική έννοια του έργου του δε, που μετατρέπει τη σκουριά σε θησαυρό εκφράζει, με τον χαρακτηριστικά παιχνιδιάρικο και χαρούμενο τρόπο του καλλιτέχνη, την έννοια της έκθεσης.

Το σφύριγμα από το ηχητικό συλλογικό έργο της Μαρίας Κρεμέτη με τις γυναίκες και τους άντρες με τους οποίους δούλεψε στο σχολείο είναι ταξίδι. H φρεσκάδα και απαιτητική ελευθερία που χαρακτηρίζει τα έργα που αφιερώνει η καλλιτέχνης στην εμπειρία αυτή είναι πολύ ιδιαίτερες, και σπάνιες στην ελληνική σκηνή.

Oι περσόνες που δημιούργησε η Μαίρη Ζυγούρη σε συνεργασία με τις εκπαιδευόμενες και τους εκπαιδευόμενους έχουν μία ιδιαίτερη ενέργεια, είναι παρουσία ανθρώπων –αυτών που τα οραματίστηκαν– μέσα στον χώρο. Τα κείμενα των παιδιών που εξηγούν τα χαρακτηριστικά που επέλεξαν και τις ιστορίες αυτών των φανταστικών ανθρώπων που είναι ουσιαστικά οι άλλοι τους εαυτοί.. είναι φανταστικά (με τις δύο έννοιες της λέξης).

Το εννοιολογικό έργο της Βιργινίας Μαστρογιαννάκη, καταφέρνει, με χιούμορ κι ευφυΐα να ασκήσει μία κριτική τόσο στις ιδεολογίες που χαρακτηρίζουν την χώρα μας και που «εγγυώνται» τη σημερινή κατάσταση, όσο και να μας περάσει ένα μήνυμα... που είναι χρυσό.

Τα βλέμματα, οι πόζες και τα λόγια των τεσσάρων ατόμων που φωτογράφισε ο Τάκης Σπυρόπουλος είναι τόσο έντονα, όσο και οι ηχητικές απαντήσεις τους στην ερώτηση που τους έκανε: «Πώς είναι να είσαι ελεύθερος;»

Η Ριάννον Μόργκαν προσκλήθηκε να δουλέψει τον προαυλισμό, καθώς οι κινήσεις των εκπαιδευόμενων στο προαύλιο είναι η πρώτη και πιο έντονη εικόνα που προδίδει την σωματοποίηση του εγκλεισμού, την ιδρυματoποίηση και που ψιθυρίζει το τραύμα που μπορεί να υποστεί ένα φυλακισμένο κορμί.

Τέλος, αγαπώ το κελί του Πλωμαρίτη διότι είναι μία performance που έκανε πριν τα εγκαίνια αφιερώνοντάς την όντως στους ανθρώπους με τους οποίους δούλεψε κι επειδή με την χαρακτηριστική του αφαιρετικότητα υποβάλλει τόσο το δικό του σώμα όσο και αυτό του θεατή στη συνθήκη με την οποία καταπιάνεται.

Τέλος, θα ήθελα να μας μεταφέρετε λόγια, εντυπώσεις ή σχόλια που να σας είπαν όσοι συμμετέχουν ενεργά στην έκθεση. 

Με μεγάλη μου χαρά! Σας τα παραθέτω παρακάτω με τα μικρά τους ονόματα:

Γαρδένια: «Όσο μαθαίνεις, ομορφαίνεις!»

Marin: «Η ελευθερία μυρίζει.»

Kωνσταντίνος: «Είχα να πιάσω στυλό από το 1992.»

Θεοδώρα: «Τα παιδιά της θα παντρευτούν έναν σωστό άντρα, έναν καλλιτέχνη.»

Besnik: «Όταν θα δουν οι δικοί μου ότι ασχολούμαι με τη σύγχρονη τέχνη θα χαρούν πολύ.»

Μαίρη Ζυγούρη: «Ο περιοριστικός χώρος της φυλακής, η αρχιτεκτονική η ίδια, οι πόρτες που κλειδώνουν και ξεκλειδώνουν, σε καταβάλλουν. Το σώμα συρρικνώνεται.»

Δημήτρης: «Με αυτήν την εφημερίδα απευθυνόμαστε λοιπόν και στους αρμόδιους με την ελπίδα να μας καταλάβουν: το σχολείο είναι για εμάς το καλύτερο εργαλείο. Μας κάνει, με την βοήθεια των δασκάλων και των καλλιτεχνών, να ξεχνάμε την φυλακή και να κρατάμε την ψυχή μας ζωντανή, καθαρή, δυνατή κι ελεύθερη.»

Δημήτρης Φραγκάκης: «Καλέ, αυτοί είναι οι ήρωες που ζωγραφίζω.»

Πρώτη ερώτηση της Βιργινίας Μαστρογιαννάκη: «Μπορώ να κοιμηθώ ένα βράδυ στη φυλακή;»

Αλέξανδρος Πλωμαρίτης: «Δεν έχω δει καλύτερες performance από αυτές που είδα στην φυλακή.»

Gjin: «Μου έχει λείψει πραγματικά το σχολείο. Με άλλαξε πάρα πολύ και με βοήθησε πάρα πολύ στη ζωή μου. Το να έχεις ένα απολυτήριο στο χέρι σου σήμερα σου δίνει αξία. Και όποιος πάει εκεί έχει αξίες, αλλάζει και μόνο κερδίζει, δεν χάνει τίποτα.»

Angie: «Μια φορά κι έναν καιρό, έτσι στα ξαφνικά, στα χαμένα και βουλιαγμένα όνειρα εμφανίζονται δύο αγαπημένα πρόσωπα που για εμένα σημαίνουν πολλά. Έφεραν μαζί τους μία μεγάλη χαρά, ευτυχία, αγάπη κι ελευθερία. Μας έβγαλαν από το χάος της καθημερινότητας που περνάμε εδώ που βρισκόμαστε ξεχασμένες και πεταμένες σε μια γωνιά.

Μια ζωγραφιά για έναν άνθρωπο μπορεί να είναι ένα τίποτα. Για εμένα είναι και σημαίνει πολλά. Όσες φορές βλέπω τη ζωγραφιά που κάναμε με τον Δημήτρη, τόσες φορές τη συνδυάζω με άλλα πράγματα, με τη ζωή».

Info:

Έκθεση: «Τίμιοι παράνομοι - Πρόσωπο Ελευθερία Σιωπή»

Διάρκεια: 16-28.06.2020

Χώρος: MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών (Αποθήκη Β1, Λιμάνι Θεσσαλονίκης)