Σε όλους μας έχει συμβεί να ξεχνάμε πού βάλαμε τα κλειδιά μας, να μας διαφεύγει το όνομα κάποιου συνεργάτη μας ή να πηγαίνουμε σε ένα άλλο δωμάτιο και να μην μπορούμε να θυμηθούμε τι θέλαμε. Αν αναρωτιέστε μήπως αυτά είναι πρώιμα σημάδια άνοιας, οι νευροεπιστήμονες μας καθησυχάζουν: η πνευματική κούραση, η φθορά του εγκεφάλου, έχει να κάνει με τον τρόπο ζωής, το στρες και την ηλικία. Το ότι ξεχνάμε δε σημαίνει ότι είμαστε εν δυνάμει ανοιακοί.

Ο μηχανισμός πίσω από τη λήθη

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι εξαιρετικά ευέλικτος. Η ικανότητά του να ξεκαθαρίζει επιλεκτικά κάποιες αναμνήσεις μας είναι μια απαραίτητη προσαρμογή που οφείλει να κάνει. Αν θυμόμασταν κάθε στιγμή της κάθε ημέρας, οι περισσότεροι από εμάς δε θα ήμασταν λειτουργικοί. Επίσης, ξεχνά τις τραυματικές εμπειρίες, για να απαλλαγεί από τις αρνητικές επιπτώσεις τους. Υπό αυτήν την έννοια, η λήθη είναι μια λυτρωτική εμπειρία.

Η άνοια από την άλλη δεν αποτελεί φυσιολογικό μέρος της γήρανσης. Περιλαμβάνει την απώλεια της γνωστικής λειτουργίας -σκέψης, μνήμης, μάθησης- και των ικανοτήτων συμπεριφοράς, κάτι που επηρεάζει την ποιότητα ζωής και τις δραστηριότητές μας. Επίσης, η μειωμένη μνήμη δεν είναι το μοναδικό σημάδι άνοιας. Τα σημάδια που δείχνουν ότι πρέπει να απευθυνθείτε σε έναν νευρολόγο είναι, αν:

• κάνετε τις ίδιες ερωτήσεις ξανά και ξανά·

• χάνεστε σε μέρη που γνωρίζετε καλά·

• δυσκολεύεστε να ακολουθήσετε συνταγές ή οδηγίες·

• μπερδεύετε τον χρόνο, τους ανθρώπους και τους τόπους·

• δε φροντίζετε τον εαυτό σας: κάνετε κακή διατροφή, δεν προσέχετε την προσωπική σας υγιεινή ή έχετε αναπτύξει συμπεριφορές που δεν είναι ασφαλείς για την υγεία σας.

Υπάρχει λόγος που ο εγκέφαλός μας ξεχνά πράγματα

Σύμφωνα με έρευνες, στον εγκέφαλό μας πραγματοποιούνται φυσιολογικές αλλαγές που σχετίζονται με τη μνήμη, ενώ υπάρχει μια ποικιλία μηχανισμών που χρησιμοποιεί, για να μας κάνει να ξεχνάμε πληροφορίες. Στην πραγματικότητα, ο εγκέφαλός μας θέλει να θυμόμαστε την ουσία αυτών που έχουμε βιώσει, γιατί αυτό θεωρείται πιο σημαντικό για τη λήψη αποφάσεων.

Για παράδειγμα, αν δε θυμάστε τον αριθμό τηλεφώνου ενός φίλου κι αυτός αλλάξει αριθμό τηλεφώνου, η απομνημόνευση του παλιού αριθμού είναι άχρηστη και μπορεί να σας δυσκολέψει στην αποθήκευση του νέου. Σαφώς και δεν ισχύει το ότι όσο περισσότερο ξεχνάμε είναι καλό, αλλά την ίδια στιγμή δεν ισχύει και το ότι και το να θυμόμαστε περισσότερα κάνει καλό στην υγεία του εγκεφάλου μας. Το να ξεχνάμε κάποια πράγματα μπορεί να θεωρηθεί ως «άσκηση λήθης», γιατί μας βοηθά να θυμόμαστε καλύτερα. Η λήθη είναι προσαρμοστική, κι εμείς όταν «ξεχνάμε» κάποιες αναμνήσεις, διευκολύνουμε τη νοητική μας εστίαση, όπως υποστηρίζουν οι νευροεπιστήμονες.

Τι «ροκανίζει» τη μνήμη μας

Οι παρενέργειες της Covid-19: Η θανατηφόρα πανδημία έχει αλλάξει οριστικά τις ζωές σε όλο τον κόσμο. Ο ιός Sars όχι μόνο έχει προσβάλει τη σωματική και την ψυχική μας υγείας αλλά και τη μνήμη μας, σύμφωνα με ειδικούς. Οι άνθρωποι που έχουν αναρρώσει από τη νόσο έχουν παρατηρήσει βραχυπρόθεσμη απώλεια μνήμης, απόσπαση της προσοχής και σύγχυση.

Τα social media: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν εθισμό, παρέχοντας άμεση ανταμοιβή με την απελευθέρωση της ντοπαμίνης (ορμόνη της ευτυχίας) κάθε φορά που δημοσιεύουμε ή λαμβάνουμε μια ειδοποίηση από την εφαρμογή. Μελέτες δείχνουν ότι οι εγκέφαλοι των χρηστών των social media μοιάζουν πολύ με αυτούς που είναι εθισμένοι στα ναρκωτικά ή στον τζόγο και συνδέεται με ελλείμματα μνήμης, ειδικά στη συναλλακτική μνήμη. Αυτό το είδος μνήμης περιλαμβάνει το ποιες πληροφορίες είναι αρκετά σημαντικές για αποθήκευση στον εγκέφαλό μας και ποιες μπορούν να διαγραφούν. Υπάρχουν πολλές θετικές πτυχές των social media, όπως νέες φιλίες, ευκαιρίες καριέρας, σύνδεση με νέους πολιτισμούς και κινήματα, για να αναφέρουμε μόνο μερικές. Ωστόσο, η επιστήμη μάς λέει πόσο σημαντικό είναι να γνωρίζουμε και να προφυλαχτούμε από τις αρνητικές επιπτώσεις τους, καθώς, κυριολεκτικά, συρρικνώνουν τον εγκέφαλό μας.

To στρες: Το άγχος έχει θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στη μνήμη. Η διαφορά έγκειται στη χρονιότητα. Κατά τη διάρκεια μιας χρόνιας απόκρισης στο στρες, περιοχές του εγκεφάλου μπορεί να υπερδιεγερθούν, γεγονός που κάνει ένα άτομο να ξεχνάει κάποια πράγματα. Μάλιστα, όταν βιώνουμε χρόνιο στρες, μπορεί να δυσκολευόμαστε να θυμηθούμε κάποια γεγονότα, καθώς συρρικνώνονται οι λειτουργίες του ιππόκαμπου, μιας εγκεφαλικής περιοχής που είναι σημαντική για τη μνήμη. Επίσης, όταν είμαστε αγχωμένοι, το σώμα απελευθερώνει ορμόνες που επηρεάζουν την ικανότητα του ιππόκαμπου να δημιουργεί νέες αναμνήσεις.

Πώς να βελτιώσετε τη μνήμη σας

Οι νευροεπιστήμονες πιστεύουν ότι οι στρατηγικές βελτίωσης της μνήμης μπορεί να σας βοηθήσουν να τονώσετε την πλαστικότητα του εγκεφάλου σας.

Κοιμηθείτε καλά: Κατά τη διάρκεια του ύπνου οι αναμνήσεις αποθηκεύονται. Αυτό σημαίνει ότι η αϋπνία ή ο κακής ποιότητας ύπνος μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο κάποιες διαδικασίες. Φροντίστε να κοιμάστε τουλάχιστον επτά με εννέα ώρες κάθε βράδυ για βέλτιστη υγεία και λειτουργία του εγκεφάλου σας.

Ασκηθείτε τακτικά: Και σε τι δεν κάνει καλό η άσκηση: στην υγεία της καρδιάς, τη διάθεσή σας, στον ύπνο και στο μυαλό σας, ιδιαίτερα στο μέρος που αφορά στη μνήμη. Σε μελέτη που έγινε σε γυναίκες μέσης ηλικίας με πρώιμα σημάδια απώλειας μνήμης, η έναρξη ενός προγράμματος τακτικής αερόβιας άσκησης αύξησε το μέγεθος του ιππόκαμπου και βελτίωσε τη λεκτική τους μνήμη. Επιπλέον, η Αμερικανική Ακαδημία Νευρολογίας συνιστά την τακτική άσκηση ως ένα από τα πράγματα που πρέπει να κάνουν όσοι έχουν ήπια προβλήματα μνήμης.

Επαναλάβετε τις πληροφορίες: Οι ψυχολόγοι το αποκαλούν αυτό «φαινόμενο της απόστασης». Η ιδέα είναι ότι όσο περισσότερο επαναλαμβάνετε ό,τι έχετε μάθει ή υπενθυμίζετε στον εαυτό σας πληροφορίες ξανά και ξανά, τόσο καλύτερα θα διατηρήσετε αυτές τις πληροφορίες στη μνήμη σας.

Δώστε προσοχή: Είναι προφανές, αλλά η συγκέντρωση είναι σημαντική αν προσπαθείτε να μάθετε κάτι. Αν δε δίνετε προσοχή στις πληροφορίες, η πιθανότητα να τις κωδικοποιήσετε στη μακροπρόθεσμη μνήμη σας είναι χαμηλή.

Κάντε καλή διατροφή: Δεδομένου ότι ο εγκέφαλος αποτελείται από 60% λίπος, τροφές με καλά λιπαρά οξέα, όπως λιπαρά ψάρια (σαρδέλα, σκουμπρί, σολομός, γαύρος), καθώς επίσης καρύδια και λιναρόσπορος, δεν πρέπει να λείπουν από τη διατροφή σας. Η κατανάλωσή τους βελτιώνει τις γνωστικές ικανότητες και δυναμώνει τη μνήμη. Επίσης, και η μαύρη σοκολάτα επιδρά θετικά στην περιοχή του εγκεφάλου που έχει άμεση σχέση με τη μάθηση και τη μνήμη, λόγω των φλαβονοειδών που περιέχει.

Κάντε το όπως οι νευροεπιστήμονες: Με βάση την εξήγηση της Νευροεπιστήμης για το πώς λειτουργεί η μνήμη, εάν θέλετε πραγματικά να θυμάστε κάτι, το καλύτερο είναι να προσπαθήσετε να το συνδέσετε με κάποιο άλλο μέρος της ζωής σας ή ένα θέμα που ήδη γνωρίζετε.

Η μνήμη περνάει από το έντερο: Το μικροβίωμα του εντέρου επηρεάζει τον ιππόκαμπο, το τμήμα της μάθησης και της μνήμης. Τρόφιμα όπως γιαούρτι, κεφίρ, ελιές, αγγουράκια τουρσί, αξίζει να προστεθούν στη διατροφή σας.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOW ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2023