Eπτά δεκαετίες. Τόσες συμπληρώνει φέτος το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου ως το εμβληματικότερο πολιτιστικό γεγονός της χώρας. Μια καλλιτεχνική τελετουργία που επιστρέφει κοντά μας κάθε χρόνο, για να μας υπενθυμίσει ότι η Τέχνη έχει τη δύναμη να λυτρώνει, να θεραπεύει, να οδηγεί στην κάθαρση, στη στιγμή εκείνη κατά την οποία ο άνθρωπος «αδειάζει» εσωτερικά και αποδεσμεύεται από κάθε ζοφερή, συγκρουσιακή συνθήκη μέσα του. Επτά δεκαετίες από την ίδρυσή του και το Φεστιβάλ συνεχίζει να υπερασπίζεται το καλλιτεχνικό του βάθος, με κάθε διοργάνωσή του να μας αποδεικνύει περίτρανα πως είμαστε κληρονόμοι μιας παρακαταθήκης πολιτισμικής ανωτερότητας. Πως η Ελλάδα μας δεν είναι απλώς ο τόπος καταγωγής του πολιτισμού, αλλά και το παρόν του. Ένα παρόν που συνομιλεί διαρκώς με το παρελθόν και το μέλλον, όπως και με άλλους πολιτισμούς, αλλά με τον ίδιο πάντα σκοπό: να ενώσει τους ανθρώπους μέσα από την παγκόσμια γλώσσα της Τέχνης.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ
Η αρχή του Φεστιβάλ γίνεται το 1955, ως μια πρωτοβουλία του τότε Υπουργείου Προεδρίας της Κυβερνήσεως και του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού. Βρισκόμαστε μόλις έξι χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, σε μια εποχή που η χώρα προσπαθεί ακόμα να επουλώσει τις πληγές της. Τότε, στην πολιτική σκηνή αρχίζει να αναδύεται ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Στην Αθήνα, λίγα μέτρα μακριά από το κέντρο, οι δρόμοι είναι ακόμα χωμάτινοι, η λεωφόρος Συγγρού δεν είχε εγκαινιαστεί, το «Χίλτον» δεν είχε χτιστεί και η πόλη διαθέτει μόλις τέσσερα χειμερινά θέατρα και τρία θερινά. Κι όμως, μέσα σ’ αυτήν τη μεταπολεμική, τραχιά συγκυρία, κάποιοι οραματίζονται ένα νέο πολιτιστικό ξεκίνημα.
Όλα ξεκινούν από μια απλή σκέψη. Το φθινόπωρο του 1954, λοιπόν, ο υπουργός Γεώργιος Ράλλης διαπιστώνει ότι οι επισκέπτες της Ελλάδας δεν έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν καμία καλλιτεχνική παράσταση κατά τη διαμονή τους. Πέρα από ήλιο και αξιοθέατα, θέλει να τους χαρίσει αυτήν την εμπειρία. Τότε του γεννιέται η ιδέα: στο υπαίθριο θέατρο Ηρώδου του Αττικού να αρχίσουν να διοργανώνονται μουσικές βραδιές εναλλάξ με παραστάσεις αρχαίου δράματος, με φόντο την Ακρόπολη. Τη συζητάει με πολλούς ειδικούς, αλλά κυρίως με έναν πολύ καλό του φίλο: τον Ντίνο Γιαννόπουλο, σκηνοθέτη της Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης. Αμέσως, με τις συμβουλές τους, βάζει τα θεμέλια για τη δημιουργία του φεστιβάλ που έμελλε να εξελιχθεί στον απόλυτο ελληνικό καλλιτεχνικό θεσμό με διεθνή ακτινοβολία. Θα ονομαζόταν ‒τότε‒ Φεστιβάλ Αθηνών.
Έτσι, το Φεστιβάλ σηκώνει αυλαία, έχοντας ως έδρα του το Αρχαίο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, πριν αποκτήσει τη σημερινή του μορφή. Με το ένα τρίτο σε χωρητικότητα, με εισιτήρια φτηνά και θέσεις στα «βραχάκια», αλλά με την ξεκάθαρη πρόθεση να συνδεθεί η σύγχρονη Ελλάδα με το βάθος και τη σοφία του πολιτισμού της. Ανοίγοντας τον δρόμο και για την αναβίωση της Επιδαύρου, το αρχαίο δράμα επιστρέφει στη γενέτειρά του, ενώ η δομή του Φεστιβάλ αποφασίζεται να διαιρεθεί σε δύο μέρη. Το πρώτο, διάρκειας περίπου ενός μηνός, θα αρχίζει τον Ιούλιο και θα περιλαμβάνει μόνο μουσικές παραστάσεις. Το δεύτερο θα το αναλάβει το Εθνικό Θέατρο, από τέλος Αυγούστου έως τέλος Σεπτεμβρίου συνήθως, με τη χρονική διάρκεια να καθορίζεται από τις καιρικές συνθήκες, παρουσιάζοντας αρχαίες τραγωδίες αλλά και κωμωδίες του Αριστοφάνη.
Από την πρώτη στιγμή, η πρόσκληση του διεθνώς καταξιωμένου σκηνοθέτη και θεατράνθρωπου Ντίνου Γιαννόπουλου να αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση του Φεστιβάλ Αθηνών υπήρξε απόδειξη του υψηλού οράματος και της σοβαρότητας με την οποία αντιμετωπίστηκε εξαρχής το εγχείρημα. Περιβαλλόμενος από μια ικανότατη ομάδα συνεργατών ‒ανάμεσά τους ο Γεώργιος Βουρλούμης, ο Νίκος Συνοδινός και ο Αχιλλέας Μαμάκης‒ και με τη στήριξη ενός ισχυρού μηχανισμού δημοσίων σχέσεων, ο Γιαννόπουλος σχεδίασε το πρώτο πρόγραμμα με οδηγό την απλότητα, την καλλιτεχνική ακεραιότητα και την αμφισβήτηση. Ο ίδιος ο χαρακτήρας της διοργάνωσης αποτυπώνεται ξεκάθαρα στις πρώτες κινήσεις του. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα είναι η μετάκληση της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης τον Οκτώβριο του 1955, ενός από τα σπουδαιότερα μουσικά σύνολα παγκοσμίως, υπό τη διεύθυνση του Έλληνα μαέστρου Δημήτρη Μητρόπουλου. Η άφιξή του στην Αθήνα σηματοδότησε όχι μόνο ένα μουσικό γεγονός υψίστης σημασίας, αλλά και μια δυναμική δήλωση για την ποιότητα και την εμβέλεια του Φεστιβάλ ήδη από τα πρώτα του βήματα.
Από την αρχή του Φεστιβάλ Αθηνών, ο Γεώργιος Ράλλης έθεσε ως στόχο τη διεθνή του εμβέλεια. Σε συνεργασία με τον Αιμίλιο Χουρμούζιο, τότε διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, διερεύνησαν τη δυνατότητα να φιλοξενηθούν στο Ηρώδειο σπουδαίοι ξένοι θίασοι, με παραστάσεις αρχαίου δράματος αλλά και έργων των Σαίξπηρ, Μολιέρου, Κορνέιγ και Ρακίνα. Στα πρώτα του χρόνια, το Φεστιβάλ επικεντρώθηκε στις μεγάλες συμφωνικές ορχήστρες και στην επαναπροσέγγιση της αρχαίας δραματουργίας. Ο χορός εντάχθηκε πολύ νωρίς στο πρόγραμμά του, ήδη από τον δεύτερο χρόνο, προσφέροντας μία ακόμη καλλιτεχνική διάσταση. Η συμβολή του Δημήτρη Μητρόπουλου υπήρξε καθοριστική στο μουσικό σκέλος: με την παρουσία του άνοιξαν οι πόρτες σε σπουδαία ξένα μουσικά σύνολα και δεξιοτέχνες, ενώ παράλληλα αναδείχθηκαν σημαντικοί Έλληνες συνθέτες. Στο θέατρο, ο Δημήτρης Ροντήρης καθιέρωσε μια ερμηνευτική γραμμή βασισμένη στις αρχές του νεοκλασικισμού, διαμορφώνοντας ένα ύφος που επηρέασε καθοριστικά την πρόσληψη του αρχαίου δράματος. Τέλος, μεταξύ του 1955 και του 2005 δόθηκαν στο Φεστιβάλ Αθηνών 250 παραστάσεις όπερας, ενός είδους πολλαπλά γοητευτικού στο φιλόμουσο κοινό, το οποίο έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της διοργάνωσης.
Σήμερα, το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου διεξάγεται κάθε χρόνο στην Αθήνα και την Επίδαυρο της Πελοποννήσου, κυρίως στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου και στο Βιομηχανικό Συγκρότημα της Πειραιώς 260. Ως μια δομή που παράγει αξίες, πλέον κάθε χρονιά που περνά μάς αποδεικνύει ότι η Τέχνη είναι διαχρονική, όταν αρνείται να είναι εφησυχασμένη.
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ
1955 - Το Φεστιβάλ θεσμοθετείται επίσημα. Κεντρικός χώρος: το Ηρώδειο. Τα εγκαίνιά του γίνονται σημείο συνάντησης της ελίτ της εποχής και στην εκδήλωση δίνουν το «παρών» καλλιτέχνες, επιχειρηματίες, κοσμικοί και υψηλά ιστάμενα πρόσωπα, όπως ο φιλότεχνος αντιπρόεδρος Παναγιώτης Κανελλόπουλος και όλα τα μέλη της βασιλικής οικογένειας. Την εκτέλεση του «Λάργκο» του Χέντελ καθοδηγεί ο διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, Θεόδωρος Βαβαγιάννης. Είναι 24 Αυγούστου 1955. Την ίδια χρονιά, η πρώτη παράσταση που παρουσιάζεται στην Επίδαυρο είναι η «Εκάβη» του Ευριπίδη με την Κατίνα Παξινού. Το Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου επαναλειτουργεί έπειτα από αιώνες σιωπής.
1959 - Ο Κάρολος Κουν ανεβάζει, μαζί με τους σπουδαίους Γιάννη Τσαρούχη, Μάνο Χατζιδάκι και Ζουζού Νικολούδη, τις «Όρνιθες», που μέχρι σήμερα αποτελεί την πρώτη παράσταση στην ιστορία του Φεστιβάλ, η οποία δίχασε κοινό και Τύπο.
1961 - Στις 8, 9 και 10 Αυγούστου, φιλοξενείται η Ορχήστρα Χαλέ του Μάντσεστερ με επικεφαλής τον μόνιμο αρχιμουσικό της, σερ Τζον Μπαρμπιρόλι, και σολίστ την πιανίστρια Τζίνα Μπαχάουερ και τον βιολονίστα Άιζακ Στερν. Ο τελευταίος παρέμεινε στην Αθήνα λίγες μέρες ακόμη, και στις 13 Αυγούστου, συμπράττοντας με τον πιανίστα Ευγένιο Ίστομιν, χάρισε στο Φεστιβάλ την πρώτη του συναυλία με μουσική δωματίου. Άλλη μία πρωτιά σημειώθηκε στις 16 Αυγούστου: η ανδρική χορωδία Γκλι Κλαμπ του Χάρβαρντ, με διευθυντή τον σπουδαίο Έλιοτ Φορμς, που σταμάτησε στην Αθήνα στο πλαίσιο της ιστορικής παγκόσμιας περιοδείας της, ήταν το πρώτο σύνολο το οποίο ερμήνευσε ένα αμιγώς χορωδιακό πρόγραμμα.
1962 - Το Φεστιβάλ Αθηνών φτάνει στο απόγειο της δόξας του. Το πρόγραμμά του είχε εμπλουτιστεί, εκτός των άλλων, με τρεις συναυλίες της, αν όχι σπουδαιότερης, οπωσδήποτε δημοφιλέστερης συμφωνικής ορχήστρας του κόσμου, της Φιλαρμονικής του Βερολίνου. Στο πόντιουμ εκείνες τις τρεις μαγικές βραδιές ανέβηκε αγέρωχος ο ελληνικής καταγωγής μόνιμος καθοδηγητής της, Χέρμπερτ φον Κάραγιαν.
1964 - Προγραμματίζεται η πρώτη λαϊκή συναυλία στα χρονικά του θεσμού, με αυτουργό τον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος επρόκειτο να παρουσιάσει το βαρυσήμαντο έργο του «Άξιον Εστί» με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τον Μάνο Κατράκη ως αφηγητή. Η συναυλία, όμως, δεν πραγματοποιείται ποτέ, καθώς ακυρώνεται με άνωθεν εντολή. Ο Μίκης Θεοδωράκης 24 χρόνια αργότερα θα παρουσιάσει το έργο στο Ηρώδειο, θριαμβευτής αυτήν τη φορά.
1967 - Έως αυτήν τη χρονιά, μιλάμε ουσιαστικά για τη χρυσή εποχή του θεσμού. Μεγάλα ονόματα του διεθνούς πνεύματος και της Τέχνης, όπως η Μαρία Κάλλας, ο Μινωτής, η Παξινού, συμμετέχουν στο Φεστιβάλ, που αποκτά διεθνές κύρος.
1971 - Στη μοιραία για τον Φάουστο Κλέβα παραγωγή του «Ορφέα», τα σκηνικά δημιουργεί ο σουρεαλιστής ζωγράφος Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο και τραγουδούν οι Τατιάνα Τρογιάνος, Αντιγόνη Σγούρα και Χαρά Σαββινοπούλου. Αυτήν την περίοδο, λίγα σημαντικά γεγονότα συμβαίνουν στο Φεστιβάλ Αθηνών, που, λόγω της δικτατορίας, περνά μια από τις πιο δύσκολες περιόδους της ιστορίας του. Βυθισμένο στην εσωστρέφεια, περιορίζεται σε ελάχιστες μουσικές εκδηλώσεις του διεθνούς καλλιτεχνικού τοπίου.
1975 - Μετά τη Μεταπολίτευση, το Φεστιβάλ Αθηνών αρχίζει δειλά να ξαναβρίσκει τον βηματισμό του. Ωστόσο, η υπερβολική κρατική παρέμβαση και η πληθώρα εκδηλώσεων έφεραν ένα είδος ποσοτικής υπερτροφίας, με την ποιότητα να υποχωρεί και τη σύνδεση με τον σύγχρονο ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό λόγο να εξασθενεί.
1984 - Αν υπήρξε μια παράσταση που δημιούργησε φρενίτιδα στο κοινό, αυτή ήταν η «Κάρμεν». Φήμες λένε πως ο κόσμος ξενυχτούσε έξω από τα ταμεία του Φεστιβάλ Αθηνών για ένα εισιτήριο. Στη σκηνή, η Ελληνίδα μεσόφωνος Αγνή Μπάλτσα ενσάρκωνε την εκρηκτική ηρωίδα, πλάι στον θρυλικό Ισπανό τενόρο Χοσέ Καρέρας. Η Όπερα της Ζυρίχης χάρισε στο Ηρώδειο μια από τις πιο λαμπερές βραδιές της ιστορίας του.
2001 - Το ανατολικοευρωπαϊκό ρεπερτόριο επανεμφανίζεται στιγμιαία με δύο πιθανότατα πρώτες ελληνικές παρουσιάσεις έργων του Λέος Γιάνατσεκ από την Όπερα Γιάνατσεκ του Μπρνο: τη ζοφερή «Υπόθεση Μακρόπουλου» με πρωταγωνίστρια την πάντα αξιόμαχη Γκαμπριέλα Μπενιάτσκοβα και την πνευματώδη, δήθεν ναΐφ, «Πονηρή Αλεπουδίτσα».
2006 - Το Φεστιβάλ αποκτά νομική μορφή ανώνυμης εταιρίας, με καλλιτεχνικό διευθυντή τον Γιώργο Λούκο. Παράλληλα, η Πειραιώς 260 εντάσσεται επίσημα στον πυρήνα του Φεστιβάλ, και ο σύγχρονος πολιτισμός βρίσκει στέγη δίπλα στο αρχαίο κάλλος. Την χρονιά αυτήν παρουσιάζονται και οι «Πέρσες» του Θεόδωρου Τερζόπουλου, σε μια τολμηρή δίγλωσση εκδοχή, ελληνικά και τουρκικά. Μια παράσταση-γέφυρα, που αναγνωρίστηκε ως μια από τις σημαντικότερες του Φεστιβάλ.
2010 - Επικρατεί ο διεθνής προσανατολισμός και η ρήξη με το παραδοσιακό. Γίνονται μετακλήσεις σύγχρονων δημιουργών όπως ο Ρόμπερτ Γουίλσον, ο Τόμας Οστερμάιερ, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, ενώ δίνεται έμφαση στη συνάντηση ελληνικού και διεθνούς λόγου.
2019 - Με τη νέα καλλιτεχνική διεύθυνση της Κατερίνας Ευαγγελάτου, της πρώτης γυναίκας σε αυτόν τον ρόλο στα χρονικά του θεσμού, το Φεστιβάλ εστιάζει στην έννοια της ταυτότητας, της μνήμης και αποκτά σύγχρονη σκέψη και προοπτική. Ενισχύεται η διεθνής παρουσία και ενσωματώνονται καινοτόμες μορφές Τέχνης.
2024 - Η «Ορέστεια» του Θεόδωρου Τερζόπουλου στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα θεατρικά γεγονότα της χρονιάς. Η παράσταση, σε παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου, σημειώνει διπλό sold out, προσελκύοντας συνολικά περίπου 19.000 θεατές, και αποθεώνεται για την ένταση, την ακρίβεια και τη μυσταγωγική της δύναμη.
Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ
Μέσα στον χρόνο, το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου δεν έμεινε ποτέ στάσιμο. Αγκάλιασε το σύγχρονο, το πειραματικό, το διαφορετικό. Άνοιξε δρόμους, έσπασε φόρμες. Πριν από έξι χρόνια, η Κατερίνα Ευαγγελάτου έγινε η πρώτη γυναίκα στο τιμόνι της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Και η αλήθεια είναι πως η θητεία της δεν ξεκίνησε με τις πιο ευνοϊκές συνθήκες, μιας και τότε μόλις είχε ξεκινήσει η πανδημία. Ωστόσο, οι απαιτητικές καταστάσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει δεν εμπόδισαν την επιτυχία της. Φέτος, ολοκληρώνει τη θητεία της και κύκνειο άσμα είναι ένα επετειακό πρόγραμμα πολύ προσεκτικά επιμελημένο, το οποίο η ίδια μάς συστήνει αποκλειστικά.
Το σημείωμα της Κατερίνας Ευαγγελάτου, για το GLOW:
«Φέτος, με αφορμή το επετειακό μας έτος, έχουμε σχεδιάσει ένα πανηγυρικό πρόγραμμα που αγκαλιάζει όλες τις μορφές Τέχνης με κορυφαίους εκπροσώπους από την Ελλάδα και το εξωτερικό, πολλούς και πολλές εκ των οποίων συστήνουμε στο ελληνικό κοινό για πρώτη φορά. Η πρωτοπορία συναντά το κλασικό, η ηλεκτρονική μουσική “παντρεύεται” με την όπερα και οι τολμηρές περφόρμανς συνομιλούν με μεγάλες μορφές της μουσικής. 107 μοναδικές παραγωγές που απευθύνονται σε διαφορετικές ομάδες κοινού για τρεις ολόκληρους μήνες κάνουν τη φεστιβαλική μας γιορτή ανεπανάληπτη. Με κύκλους που διερευνούν την κληρονομιά του αρχαίου δράματος από σύγχρονους συγγραφείς, τη δύναμη της λογοτεχνίας όταν διασκευάζεται για το θέατρο, αλλά και τη σπουδαία παράδοση της κλασικής μουσικής μέσα από ιδιοφυείς ερμηνευτές, το Φεστιβάλ είμαστε σίγουροι ότι θα βρεθεί και φέτος το καλοκαίρι στο επίκεντρο των πιο δημιουργικών συζητήσεων. Και ακόμα, σε μια χρονιά που εμβαθύνει περισσότερο από ποτέ στο διεθνές μας αποτύπωμα, παγκόσμιες πρεμιέρες, συμπαραγωγές και μετακλήσεις δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην εξωστρέφεια, μαζί και με το καθιερωμένο πλέον πρόγραμμα προβολής της ελληνικής δημιουργίας στο εξωτερικό, το grape (Greek Agora of Performance), το οποίο συγκεντρώνει και φέτος τα βλέμματα της παγκόσμιας κοινότητας επαγγελματιών από τα πεδία του θεάτρου και του χορού. Σας περιμένουμε όλους με χαρά στη μεγάλη γιορτή του Φεστιβάλ!»
Το φετινό καλοκαίρι, λοιπόν, είναι γιορτή. Γιορτάζουμε όχι μόνο το παρελθόν, αλλά και την αντοχή της Τέχνης στον χρόνο. Γιορτάζουμε το δικαίωμα να συγκινούμαστε. Το δικαίωμα να καθόμαστε σε πέτρινες κερκίδες, να κοιτάμε τον ουρανό και να ακούμε ιστορίες που μας θυμίζουν ποιοι είμαστε.
Κεντρική φωτογραφία: Άποψη του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου από την καμπάνια του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου για τα 70 του χρόνια @Αρχείο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΘΩΜΑΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ & ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΦΩΤΟΡΕΠΟΡΤΕΡ, @ΑΡΧΕΙΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΦΩΤΟΡΕΠΟΡΤΕΡ, @ΑΡΧΕΙΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΡΥΣΟΧΟΙΔΗΣ, @ΑΡΧΕΙΟ ΚΘΒΕ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΑΣΟΣ ΘΩΜΟΓΛΟΥ, @ΑΡΧΕΙΟ ΚΘΒΕ
ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOW ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2025
