Στο Φεστιβάλ Taormina, ο Martin Scorsese, ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή σκηνοθέτες και κάτοχος Όσκαρ, μίλησε στο Vanity Fair Ιταλίας με λόγο φορτισμένο, ανθρώπινο και βαθειά ανήσυχο για τις μεγάλες ρωγμές της εποχής μας. Αναφέρθηκε στη θρησκεία, τη μετανάστευση, την καλλιτεχνική του διαδρομή αλλά και στον πολιτικό και κοινωνικό διχασμό της Αμερικής. Χωρίς περιστροφές, στάθηκε στην απειλητική επανεμφάνιση του Τραμπ και των συνεπειών της: 

«Η επανεκλογή του Donald Trump ήταν μια τεράστια απογοήτευση. Δεν είμαι πολιτικός αλλά αναρωτιέμαι: πού είναι η συμπόνια; Τι αξίζει στους ανθρώπους; Δεν είδα τίποτα από αυτά στην κυβέρνησή του. Το αντίθετο. Έδειχνε να απολαμβάνει το να πληγώνει τους άλλους. Είναι θλιβερό. Τραγικό».

Η επιστροφή στις ρίζες 

Σε ηλικία 82 ετών, ο Martin Scorsese επέστρεψε στη Σικελία – «γύρισε σπίτι», όπως ο ίδιος είπε – για να τιμηθεί για το σύνολο της προσφοράς του στο σινεμά, στο Taormina Film Festival υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Tiziana Rocca. Συνομίλησε με νέους κινηματογραφιστές, περπάτησε στο κόκκινο χαλί πλάι στην κόρη του Francesca και παρακολούθησε τη νυχτερινή προβολή του Taxi Driver στο Αρχαίο Θέατρο, σε μια βραδιά φορτισμένη με συγκίνηση. «Ο πατέρας μου καταγόταν από το Polizzi Generosa, η μητέρα μου από τη Ciminna», εξομολογήθηκε. «Δεν ήρθα ως επισκέπτης, ήρθα για να επιστρέψω. Μεγάλωσα σε ένα σκληρό περιβάλλον, ανάμεσα σε πίστη και οργανωμένο έγκλημα. Εκεί, νομίζω, ξεκίνησαν όλα όσα διηγούμαι στις ταινίες μου – εκεί γεννήθηκε η σύγκρουση ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι».

Θρησκεία και μυστήριο

Η πίστη – όχι με τη δογματική της έννοια, αλλά ως αναζήτηση μυστηρίου και νοήματος – διατρέχει όλη την πορεία του. Ο ίδιος αποκάλυψε ότι εργάζεται σε μια νέα ταινία για τη ζωή του Ιησού, τοποθετημένη στο σήμερα, βασισμένη στο βιβλίο A Life of Jesus του Shūsaku Endō. «Σκέφτομαι την ιστορία αυτή από τα φοιτητικά μου χρόνια στο NYU, στη δεκαετία του ’60. Φανταζόμουν ένα film στους δρόμους του Lower East Side – στους φτωχούς, ξεχασμένους δρόμους όπου η αγάπη και η απόγνωση συνυπάρχουν». Παράλληλα, ετοιμάζει μια τηλεοπτική σειρά για τους Αγίους και ένα ντοκιμαντέρ με τον Πάπα Φραγκίσκο, με τίτλο Aldeas – A New Story, σε συνεργασία με την οργάνωση Scholas Occurrentes. Στο film, ο Πάπας μιλά στους νέους για τη σοφία των ηλικιωμένων, τονίζοντας τη σημασία της διαγενεακής κατανόησης.

Μιλώντας για τον διάδοχο του Πάπα Φραγκίσκου, τον Λέοντα ΙΔ΄, ο Σκορσέζε σχολίασε: 

«Δεν έχει σημασία αν είναι Αμερικανός ή όχι. Όποιος γίνεται Πάπας, γίνεται Πάπας για όλους. Δεν είναι πλέον Αργεντινός ή Νιγηριανός – είναι ο Ποντίφικας. Η Εκκλησία οφείλει να κρατήσει την ψυχή της ζωντανή και ταυτόχρονα να κοιτάξει προς τον κόσμο. Από όσα έχω διαβάσει, πιστεύω ότι ο νέος Πάπας διαθέτει τη σωστή οπτική».

Από το ιερατικό σχήμα στο σινεμά

Η σχέση του με τη θρησκεία ξεκίνησε σε μικρή ηλικία, μέσα από την ασθένεια και την απομόνωση. «Ήμουν παιδί άρρωστο, με χρόνιο άσθμα. Δεν μπορούσα να παίξω έξω, και με έστελναν είτε στην εκκλησία είτε στον κινηματογράφο. Για λίγο πίστεψα ότι είχα ιερατική κλήση. Πέρασα έξι μήνες στο σεμινάριο, αλλά δεν άντεξα. Εκεί, όμως, κατάλαβα τι είναι η πραγματική αποστολή: δεν αφορά εσένα – αφορά τους άλλους». Αν και δεν ακολούθησε το ράσο, η έννοια του θείου διαπερνά τις ταινίες του. Από το Mean Streets ως το Silence. «Δεν μου αρέσει η λέξη “θρησκεία”», λέει, «αλλά η αίσθηση του μυστηρίου, της θεϊκής παρουσίας, δεν με εγκατέλειψε ποτέ». 

Μετανάστευση, κοινωνικές εντάσεις και το πρόσωπο της Αμερικής

Ανατρέχοντας στις Gangs of New York, περιγράφει πώς η ίδια του η γειτονιά, οι Five Points, ήταν ένα σημείο διαρκούς μετάβασης και σύγκρουσης για κάθε νέο κύμα μεταναστών. «Οι Ιρλανδοί πρώτοι γνώρισαν τον κοινωνικό αποκλεισμό. Μετά οι Ιταλοί, που έμειναν περισσότερο στο περιθώριο. Ύστερα ήρθαν οι Πορτορικανοί. Κάθε κοινότητα χρειάζεται χρόνο και πόνο για να βρει τη θέση της».

Αναφερόμενος στη σύγχρονη πραγματικότητα, εκφράζει έντονη ανησυχία. «Η Αμερικανική δημοκρατία δοκιμάζεται. Οι διχασμοί είναι έντονοι, η πολικότητα τρομακτική. Μου θυμίζει τις συνθήκες πριν από τον Εμφύλιο του 1860. Όμως κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του Killers of the Flower Moon στην Οκλαχόμα, παρ’ ότι υπήρχαν πολιτικές διαφορές, οι άνθρωποι με αγκάλιασαν – γιατί έζησα κοντά τους. Πιστεύω πως ο διάλογος, η συνύπαρξη, μπορούν να ξαναχτιστούν. Ίσως χρειαστούν μία ή δύο γενιές. Αλλά πρέπει να προσπαθήσουμε. Η ειρήνη ξεκινά από την κατανόηση. Και όσο κι αν διαφωνούμε, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στον άλλον το δικαίωμα να υπάρχει». 

Μνήμη, όραμα και μια ακούραστη πίστη στο ανθρώπινο

Ο λόγος του Martin Scorsese είναι βαθιά προσωπικός, αλλά και πανανθρώπινος. Ενώνει τον στοχασμό με τη μνήμη, την καλλιτεχνική πορεία με την πνευματική αναζήτηση. Ακόμη και μέσα στο σκοτάδι που αφηγείται στις ταινίες του, η αναζήτηση του καλού παραμένει φωτεινή. Είναι μια διαδρομή γεμάτη αμφιβολίες, πνευματικές συγκρούσεις, θυσίες – μα και μια ακούραστη επιμονή στην αξία της καλοσύνης, της συνύπαρξης, της αλήθειας.

Main Image Credits: Jay L. Clendenin/Los Angeles Times - Catherine Opie