Ένα «σπίτι» προς τιμήν του Κ. Π. Καβάφη εγκαινίασε το Ίδρυμα Ωνάση στην Πλάκα της Αθήνας, στην οδό Φρυνίχου 16. Το κτίριο που άνοιξε τις πόρτες του χθες στο αθηναϊκό κοινό και στους επισκέπτες φιλοξενεί το λογοτεχνικό και το προσωπικό αρχείο του ποιητή, καθώς και 966 βιβλία που περιλαμβάνονταν στη βιβλιοθήκη του. Μαζί με αυτά, ο κόσμος μπορεί να ανακαλύψει πολλά αντικείμενα κι έργα τέχνης από την προσωπική συλλογή του ίδιου.

Ένα νέο κεφάλαιο αφιερωμένο στον θρυλικό ποιητή δίνει την ευκαιρία στον κοινό να «μπει» στον κόσμο του και να εντρυφήσει σε αυτόν, ανακαλύπτοντας περισσότερες πληροφορίες και στοιχεία για την πολυπόθητη ζωή, αλλά και το έργο του.

«Πήγα στην Αθήνα -σαν σε μια Μέκκα- αποφάσισα να μου αρέσει και κράτησα τον λόγο μου. Δεν με κινητοποίησε ο πατριωτισμός, απλά με οδήγησε το συναίσθημα και η πλάνη», έγραφε τo 1902 ο Κ.Π. Καβάφης αποδεικνύοντας την αγάπη του για την Αθήνα. «Εκατόν εξήντα χρόνια μετά τη γέννησή του, ο Κ. Π. Καβάφης αποκτά μια νέα "στέγη". Στόχος μας δεν είναι να γίνει ένα "μουσείο" Καβάφη, αλλά ένας βιωματικός χώρος όπου ο επισκέπτης θα μπορεί να πάρει μια εικόνα του πνευματικού και υλικού βίου του ποιητή, όσο βέβαια είναι αυτό εφικτό και χωρίς ψεύτικους εντυπωσιασμούς», είπε στη συνέντευξη τύπου ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου.

Και συνέχισε:«Στο κτίριο της Πλάκας στεγάζεται πλέον, κατά πρώτο λόγο, το αρχείο Καβάφη (αρχείο καθ. Γ. Π. Σαββίδη), που αποκτήσαμε το 2012 από τον Μανόλη Σαββίδη και τον ευχαριστούμε για αυτό. Το αρχείο Καβάφη έκτοτε εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα αποκτήματα. Κατά δεύτερο λόγο, μπορέσαμε να αποκτήσουμε και να εκθέσουμε μεγάλο αριθμό από τα αυθεντικά έπιπλα και διακοσμητικά αντικείμενα του ποιητή, που μετέφεραν στην Ελλάδα ο Αλέκος και η Ρίκα Σεγκοπούλου, οι άμεσοι κληρονόμοι του. Αυτά περιήλθαν στην κατοχή μας από τους κληρονόμους τους, μέλη της οικογένειας Τρεχαντζάκη, και οφείλουμε να μνημονεύσουμε με ευχαριστίες την προσφορά τους. Τέλος, στον χώρο αυτό συγκεντρώσαμε λίγα τεκμήρια από την εικαστική ζωή της Αλεξάνδρειας την εποχή του Μεσοπολέμου. Ο νέος χώρος, ανοιχτός στο κοινό, σύμφωνα με την ολιστική πολιτική του Ιδρύματος Ωνάση, θα λειτουργήσει ως κόμβος πολιτιστικής κληρονομιάς και δημιουργίας, σε απόσταση αναπνοής από το κτίριο της Ωνασείου Βιβλιοθήκης και τη Μάντρα (τον νέο υπαίθριο χώρο εκδηλώσεών μας), ενώ έρχεται να προστεθεί στις άλλες πρωτοβουλίες μας για τον Καβάφη».

Με τη σειρά τους η Εύα Μανιδάκη και ο Θανάσης Δεμίρης, του Flux-office, που ανέλαβαν τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και την επιμέλεια του χώρου του Αρχείου, ανέφεραν: «Νιώσαμε μεγάλη χαρά για την πρόσκληση σε μια τόσο μεγάλη πρόκληση, καθώς έπρεπε να αναδείξουμε έναν τόσο σημαντικό ποιητή. Πρόθεσή μας ήταν να μη δημιουργήσουμε μια αναπαράσταση. Οπότε, αυτό που μας ενδιέφερε ήταν να κάνουμε μια καινούρια αφήγηση, που να είναι ανοιχτή στον επισκέπτη μέσα από τα εκθέματα και τις γειτνιάσεις. Κεντρική ιδέα του σχεδιασμού είναι η δημιουργία μιας αποσπασματικής δεύτερης επιδερμίδας πάνω στο υφιστάμενο κτίριο. Καθένα από τα αντικείμενα γίνεται κομμάτι μιας νέας αφήγησης. Οι τρεις χώροι λειτουργούν περισσότερο σαν ένα δοχείο μνήμης της προσωπικής ζωής του ποιητή. Τη σχέση του με το φως, τη σκιά, τις υφές, τα χρώματα κ.λπ. Το Αρχείο Καβάφη έχει πρόσβαση σε έναν κήπο, ο οποίος είναι υπό κατασκευή, με θεματικές φυτεύσεις που εμπνέονται από την Αλεξάνδρεια ή από λουλούδια που περιγράφονται στα ποιήματά του».

Στο αρχείο συμπεριλαμβάνονται περισσότερα από 2.000 τεκμήρια, χειρόγραφα ποιημάτων, αυτοσχέδιες έντυπες εκδόσεις, πεζά λογοτεχνικά έργα, άρθρα, μελέτες και σημειώσεις του Αλεξανδρινού ποιητή, τα οποία το Ίδρυμα Ωνάση απέκτησε 2012, ενώ το 2019 ολοκληρώθηκε η ψηφιοποίηση, η ταξινόμηση και η πλήρης τεκμηρίωση του συνόλου των περιεχομένων του. Ο νέος χώρος του Αρχείου Καβάφη περιλαμβάνει τρεις αίθουσες για το κοινό: μία αίθουσα με τα προσωπικά αντικείμενα του Κ. Π. Καβάφη, μία αίθουσα αφιερωμένη στην Αθήνα του Καβάφη και το Αναγνωστήριο. Το αρχείο και η βιβλιοθήκη του φυλάσσονται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, κατά τη συνήθη πρακτική των αρχείων, εντός του νέου κτιρίου.

Μέσα από την αίθουσα «Η Αθήνα του Καβάφη» το κοινό μπορεί να αντιληφθεί την αγάπη που έτρεφε ο ποιητής για την ελληνική πρωτεύουσα, ενώ σε αυτήν υπάρχουν ημερολόγια που κρατούσε ο ίδιος από τα ταξίδια του στην Αθήνα. Ακόμα, η αίθουσα περιλαμβάνει εκδόσεις διακεκριμένων Αθηναίων ποιητών και πεζογράφων με χειρόγραφες αφιερώσεις τους στον Καβάφη. Η Αθήνα αναμφίβολα γοήτευε τον Κ. Π. Καβάφη, ο οποίος έβλεπε την ελλαδική πρωτεύουσα ως εφαλτήριο της ποιητικής του αναγνώρισης και αναζητούσε διακαώς την κριτική επιδοκιμασία των Αθηναίων αναγνωστών του. Το αθηναϊκό λογοτεχνικό κατεστημένο εναντιώθηκε και, συγχρόνως, εξύμνησε τον ποιητή, προκαλώντας τον να προωθήσει ενεργά τη φήμη του και να καλλιεργήσει στρατηγικές συμμαχίες. 

Φτάνοντας στο τέλος της ζωής του, ο Καβάφης είχε καταφέρει να καθιερωθεί ως έγκριτος Έλληνας ποιητής, με φήμη ισάξια των Αθηναίων ομοτέχνων του. Ωστόσο, αυτό το επίτευγμα επισκιάστηκε τελικά από τα βάσανα με τα οποία ταυτίστηκε στη ζωή του η Αθήνα στα ύστερά του χρόνια. Ενώ τα δύο πρώτα ταξίδια του Καβάφη στην Αθήνα, το 1901 και το 1903, ήταν συναρπαστικά και γεμάτα ανακαλύψεις, οι δύο τελευταίες επισκέψεις του στην πόλη είχαν τελείως διαφορετικό χαρακτήρα. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1905, το έκανε για να επισκεφθεί τον ετοιμοθάνατο αδελφό του, Αλέξανδρο, ο οποίος είχε προσβληθεί από τυφοειδή πυρετό. Και όταν ο ποιητής επέστρεψε ξανά το 1932, είχε διαγνωστεί με καρκίνο στον λάρυγγα και υποβλήθηκε σε τραχειοτομή στο Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού. 

Η ύστατη αθηναϊκή υποδοχή του Καβάφη χαρακτηρίστηκε από εκδηλώσεις λατρείας και συμπάθειας, μια καθυστερημένη αλλά γλυκόπικρη επικύρωση της καλπάζουσας λογοτεχνικής επιτυχίας του. Το γεγονός ότι τα σωζόμενα αρχεία του θα έβρισκαν εντέλει ένα μόνιμο απάγκιο στην Αθήνα σηματοδοτεί τον απώτατο θρίαμβό του στον κόσμο των Ελληνικών Γραμμάτων, εδραιώνοντας την αδιαμφισβήτητη πλέον θέση του ως κορυφαίου ποιητή της Ελλάδας.

Να αναφέρουμε πως σε μια υπέροχα φωτισμένη αίθουσα στεγάζεται το Αναγνωστήριο, το οποίο χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: «Προσωπογραφίες του Καβάφη» και «Αιγυπτιώτες ζωγράφοι». Μέσα από αυτές παρουσιάζεται ο Καβάφης σε προσωπογραφίες, έτσι όπως τον αποτυπώνουν περίφημοι καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Από 22 έως 26 Νοεμβρίου, το Ίδρυμα Ωνάση παρουσιάζει στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη την περφόρμανς Constantinopoliad, που γνώρισε την αποθέωση όταν έκανε πρεμιέρα τον Απρίλιο στο καβαφικό φεστιβάλ "Archive of Desire" στη Νέα Υόρκη, σε ανάθεση και παραγωγή του Ιδρύματος Ωνάση. Το Constantinopoliad είναι ένα χειροποίητο βιβλίο, που διαβάζεται συλλογικά από το κοινό εντός μιας ηχητικής εγκατάστασης. Το έργο, που αποτελεί απόκριση στο αρχείο του ποιητή Κ. Π. Καβάφη, είναι εμπνευσμένο από τις κενές και σκισμένες σελίδες του "Constantinopoliad, an epic", του ημερολογίου που άρχισε να κρατά ο νεαρός Καβάφης όταν έφυγε εσπευσμένα από την Αλεξάνδρεια με τη οικογένειά του, από χαμένα και αγνοούμενα μέσα στον χρόνο αρχεία, καθώς και από φαντάσματα, τόσο ερωτικά όσο και ιστορικά, τα οποία επισκέπτονται τον μεγαλύτερο Καβάφη στα ποιήματά του.

Τίποτα από αυτή την παράσταση δεν ξεχνιέται, ακόμα και όταν έχεις φύγει από την αίθουσα: σε αυτό το πολυπρισματικό θαύμα που ξετυλίγει η Constantinopoliad, ως διαδρομή από την εφηβεία του Κ. Π. Καβάφη μέχρι την ωριμότητα, συναντάμε όλα τα δικά μας φαντάσματα. Δύο σπουδαίες καλλιτεχνικές στιγμές που αποδεικνύουν περίτρανα, για άλλη μία φορά, πως η ζωή και το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή συνεχίζουν να εμπνέουν και να δημιουργούν πρωτόγνωρες εμπειρίες, 160 χρόνια μετά τη γέννησή του.

Info: Φρυνίχου 16, Πλάκα, Αθήνα.