«Τι προνόμιο είναι στ’ αλήθεια να εκτίθενται τα έργα σου πλάι στην εξαιρετική συλλογή αρχαιοτήτων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Τα έργα αυτά έχουν διαχρονική ποιότητα σαν να απελευθερώνονται από τις ανθρώπινες προκαταλήψεις...», λέει η ίδια η Μarlen Dumas, μία από τις πιο χαρακτηριστικές φωνές της σύγχρονης τέχνης. Η καλλιτέχνιδα, επηρεασμένη από την έντονη σχέση της με την παραστατικότητα και το πώς αυτή αναδεικνύεται μέσα από τις αρχαιολογικές συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, επέλεξε προσωπικά τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση. Παράλληλα, ξεχωρίζει το γεγονός ότι η ίδια διάλεξε και τα δεκατέσσερα αρχαιολογικά αντικείμενα που εκτίθενται δίπλα στα δικά της έργα - μια πρακτική που δε συνηθίζεται.

Η έκθεση με τίτλο "Marlene Dumas: Cycladic Blues" είναι η πρώτη της σε μουσείο στην Ελλάδα και θα διαρκέσει από τις 5 Ιουνίου έως τις 2 Νοεμβρίου 2025. Την επιμέλεια υπογράφει ο curator Douglas Fogle, ο οποίος συνεργάστηκε στενά με την καλλιτέχνιδα για τη διαμόρφωση της παρουσίασης.

Στο μυαλό της καλλιτέχνιδας

Γεννημένη το 1953 στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής κατά την περίοδο του Απαρτχάιντ, ζει και εργάζεται στο Άμστερνταμ τα τελευταία σχεδόν πενήντα χρόνια. Στην πολυετή της διαδρομή, έχει αφιερώσει την καλλιτεχνική της πρακτική στην αποτύπωση της ανθρώπινης εμπειρίας -από τη βία, τη θλίψη και τη μοναξιά, έως τη χαρά και την τρυφερότητα- με κυρίαρχο μοτίβο το ανθρώπινο σώμα. Το έργο της έχει παρουσιαστεί σε σημαντικούς εκθεσιακούς χώρους διεθνώς, όπως το Palazzo Grassi στη Βενετία (2022), το Musée d’Orsay στο Παρίσι (2021), η Tate Modern στο Λονδίνο (2015), το Stedelijk Museum στο Άμστερνταμ (2014) και το MoMA στη Νέα Υόρκη (2008).

Η έκθεση "Marlene Dumas: Cycladic Blues" περιλαμβάνει περισσότερα από σαράντα έργα ζωγραφικής και σχέδια σε χαρτί από τα τελευταία τριάντα χρόνια της δουλειάς της, συνθέτοντας ένα χαρακτηριστικό πανόραμα των ιδιόμορφα σαγηνευτικών και συναισθηματικά φορτισμένων απεικονίσεων του σώματος που έχει δημιουργήσει. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν δύο νέες μεγάλες συνθέσεις που φιλοτεχνήθηκαν ειδικά για την περίσταση: τα έργα Old (2025) και Phantom Age (2025), τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό.

Στην έκθεση, τα έργα ζωγραφικής της Marlene Dumas τοποθετούνται σε έναν ουσιαστικό διάλογο με δεκατέσσερα αρχαιολογικά αντικείμενα από τις συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Πρόκειται για ευρήματα που καλύπτουν ένα ευρύ χρονικό φάσμα — από τα αφαιρετικά ειδώλια της ύστερης Νεολιθικής περιόδου και τα μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια της Εποχής του Χαλκού έως τα γλυπτά των κλασικών χρόνων, προερχόμενα από το Αιγαίο και την Κύπρο. Ορισμένα από αυτά αποτέλεσαν άμεση πηγή έμπνευσης για την καλλιτέχνιδα, ενώ άλλα συνομιλούν έμμεσα με το έργο της, φωτίζοντας κοινές θεματικές που αφορούν τη ζωή, τον έρωτα, τη μητρότητα και τη φύση του φύλου - έννοιες διαχρονικές και πανανθρώπινες.

Η συνύπαρξη αυτών των αρχαιοτήτων με τα έργα της Dumas δημιουργεί ένα πολυεπίπεδο αισθητικό και στοχαστικό τοπίο, που καλεί τον επισκέπτη να αναλογιστεί τις διασυνδέσεις ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, αλλά και τον επίκαιρο χαρακτήρα της ανθρώπινης έκφρασης μέσα στον χρόνο. Όπως σημειώνει η ίδια η Dumas: «Είναι πραγματικό προνόμιο να εκθέτεις τα έργα σου δίπλα στην εξαιρετική συλλογή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Αυτά τα αντικείμενα έχουν μια διαχρονική ποιότητα, σαν να έχουν απελευθερωθεί από τις ανθρώπινες προκαταλήψεις...».

Ο επιμελητής Douglas Fogle προσθέτει: «Σιωπηλά και ταυτόχρονα εύγλωττα, τα σώματα που κατοικούν τους καμβάδες της Dumas χορεύουν ένα αναχρονιστικό pas de deux με τις αφαιρετικές ανθρώπινες μορφές των κυκλαδικών ειδωλίων, που δημιουργήθηκαν από ανώνυμους καλλιτέχνες πριν από περίπου πέντε χιλιάδες χρόνια».

Μια πιο inside ματιά στα έργα της

Στα έργα της Marlene Dumas –είτε πρόκειται για τα προσωπικά, ευαίσθητα σχέδια με μελάνι, παστέλ και μολύβι πάνω σε χαρτί, είτε για τους εντυπωσιακούς, κάθετους καμβάδες μεγάλων διαστάσεων– ξεδιπλώνεται μπροστά μας ένα θεατρικό τοπίο της ανθρώπινης εμπειρίας. Η ίδια καταφέρνει να αποτυπώσει συναισθήματα και σωματικότητα με τις πιο λεπτές κινήσεις του χεριού της και τις χειρονομίες του πινέλου. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει: «Η ζωγραφική είναι το αποτύπωμα της ανθρώπινης αφής». Αυτό το στοιχείο γίνεται αντιληπτό στα πρόσωπα, τα κορμιά –ολόκληρα ή αποσπασματικά– που δημιουργεί με το χέρι της και απλά σωληνάρια λαδομπογιάς.

Ο θάνατος διατρέχει ως υπόγειο νήμα το έργο της Marlene Dumas, με το ανθρώπινο πρόσωπο να βρίσκεται συχνά στο επίκεντρο αυτής της εμμονικής και επίπονης αναμέτρησης με τον χρόνο και την τελική του κατάληξη. Πλήθος προσώπων –διαφορετικών ηλικιών, φύλων και καταστάσεων– κατακλύζουν τους πίνακές της, μετατρέποντας τον καμβά σε τόπο σιωπηλής μαρτυρίας.

Η ζωγραφική της Marlene Dumas αντλεί τη δύναμή της από την πολυπλοκότητα της ίδιας της ζωής - τη σεξουαλικότητα, τη γέννηση, τη φθορά και τον θάνατο. Αυτές οι υπαρξιακές διαστάσεις συνυπάρχουν και συχνά συγκρούονται στο έργο της, διαμορφώνοντας μια ιδιοσυγκρασιακή, αναγνωρίσιμη εικαστική γλώσσα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα ερωτικά σώματα που εμφανίζονται σε πολλούς πίνακές της: η εκθαμβωτική μορφή στο Leather Boots (2000), η γονατιστή φιγούρα με έντονο κοντράστ φωτός και σκότους στο High Heeled Shoes (2000), ή το παραμορφωμένο, σχεδόν ονειρικό σώμα στην ακουαρέλα Dorothy D-Lite (1998). Οι εικόνες αυτές βασίζονται σε Polaroid φωτογραφίες που είχε τραβήξει η ίδια η Dumas σε κλαμπ του Άμστερνταμ, απαθανατίζοντας γυναίκες των οποίων τα σώματα τη γοήτευαν με τρόπο ανεξήγητο αλλά βαθιά ειλικρινή.

Το σχέδιο αποτελεί θεμέλιο λίθο στη δημιουργική της πρακτική, γι’ αυτό και η έκθεση περιλαμβάνει περισσότερα από είκοσι έργα σε χαρτί, που καλύπτουν χρονικά πάνω από είκοσι χρόνια. Σε αυτά τα σχέδια, οι χειρονομιακές κινήσεις του χεριού μεταφράζονται σε ρευστές γραμμές μελανιού, οι οποίες μοιάζουν να κινούνται με δική τους εσωτερική λογική. Τα σώματα που αποτυπώνονται -πλάτες, κορμοί, λαιμοί και κεφάλια- είναι μερικές φορές αποσπασματικά και ταραγμένα, άλλες φορές μεταφέρουν ένα χιούμορ ή παραπέμπουν σε σκηνές βιβλικής δραματουργίας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Give me the Head of John the Baptist (1992), μια εγκατάσταση που αποτελείται από δεκαεπτά σχέδια και ανακαλεί τη βιβλική αφήγηση της Σαλώμης και του Ιωάννη του Βαπτιστή, μεταπλάθοντας το ιερό σε προσωπικό, υπαρξιακό δράμα.

Info: Η έκθεση θα διαρκέσει από σήμερα έως τις 2 Νοεμβρίου.