Η γυναικεία συνεισφορά στις Τέχνες συνεχίζει μέχρι σήμερα να βρίσκεται στο επίκεντρο, ενισχύοντας τον παγκόσμιο διάλογο γύρω από την πολιτισμική κληρονομιά και την κοινωνική δικαιοσύνη. Είναι αλήθεια ότι για πολλές δεκαετίες, η συνθήκη της σιωπής κυριαρχούσε στους «κύκλους» των Τεχνών, προκαλώντας μη υγιή περιβάλλοντα ενδυνάμωσης των δημιουργών γένους θηλυκού. Αν κάνουμε μια σύντομη αναδρομή στον χρόνο και συγκεκριμένα σε δεκαετίες μέχρι τον 20o αιώνα, μπορούμε να πούμε ότι στην πλειονότητά τους, οι γυναίκες δημιουργοί -πόσο μάλλον σπουδαίες φιγούρες στον τομέα τους η καθεμιά- συνήθως αποκλείονταν, τα έργα τους θεωρούνταν όχι κορυφαία στην παγκόσμια ιεραρχία ή χρησιμοποιούσαν ανδρικά καλλιτεχνικά ψευδώνυμα, ώστε να επεκτείνουν τη δημιουργική τους φιλοσοφία και να συστηθούν με το διεθνές κοινό.
Ειδικά με έναυσμα το κίνημα #MeToo, αλλά και τις συνεχείς διεκδικήσεις ισοτιμίας και ίσων μισθών, το διεθνές καλλιτεχνικό σκηνικό σχετικά με την αντίληψη των γυναικών, τη σεξουαλική παρενόχληση και την ανισότητα των φύλων, ξεκίνησε να κατακτά έδαφος για εποικοδομητικό προβληματισμό. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερες γυναίκες δημιουργούν και διαχειρίζονται δικές τους πλατφόρμες τέχνης και πολιτισμού, υπερασπιζόμενες τη διαχρονική τους αγάπη για γόνιμη πολιτιστική επικοινωνία.
Εμείς είχαμε τη χαρά να συνομιλήσουμε με 5 καταξιωμένες Ελληνίδες δημιουργούς, οι οποίες μοιράστηκαν μαζί μας τις ώριμες απαντήσεις τους σε πέντε καίρια ερωτήματα. Ας τις γνωρίσουμε ακόμη καλύτερα, με αφορμή τη συγκεκριμένη σημαντική ημέρα!
Kid Moxie - Μουσικός
Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που ξεχωρίζουν μέχρι σήμερα τη γυναικεία οπτική στην Τέχνη, είτε μιλάμε για γυναίκες που βρίσκονται μπροστά από τα φώτα είτε πίσω από αυτά;
Για να είμαι ειλικρινής, δεν σκέφτομαι ποτέ το φύλο μου! Ο διαχωρισμός έρχεται μετά. Εγώ δημιουργώ μουσική. Είναι και λίγο σαν τον Μίτο της Αριάδνης. Ποτέ δε ξέρεις ακριβώς τι είναι γυναικείο και τι όχι μέσα σε αυτά που κάνω. Δεν δημιουργώ σε αυτά τα πλαίσια, απλώς στη συνέχεια εκ των πραγμάτων μπαίνεις σε αυτά!
Ποιες προκλήσεις κληθήκατε να αντιμετωπίσετε στη διάρκεια της καλλιτεχνικής σας διαδρομής, είτε γενικά αλλά και ειδικά σε ζητήματα ανταγωνισμού λόγω φύλου;
Τον ανταγωνισμό από την ανδρική πλευρά τον έχω αισθανθεί σίγουρα και πιο πολύ στην ιδιότητά μου αυτή του συνθέτη. Τους αρέσει να με αποκαλούν «τραγουδίστρια», παρά συνθέτρια. Είναι πιο εύκολο λόγω φύλου ή παρουσιαστικού. Η κατηγοριοποίηση είναι πολύ πιο εύκολη σε αυτό το κουτάκι, συνήθως γιατί έχουμε συνηθίσει τον συνθέτη αλλιώς, με μια πιο παλιακή άποψη. Στην καριέρα μου συνήθως έχω κληθεί να τους διορθώσω, λέγοντάς τους ότι δεν είμαι τραγουδίστρια, μάλλον τραγουδάω ακριβώς γιατί συνθέτω! Μερικοί σοκάρονται και φαίνεται ότι δεν περιμένουν τη συγκεκριμένη απάντηση, παρόλο που γνωρίζουν πολύ καλά τι κάνω. Πρέπει τότε να το επαναλάβω αρκετές φορές για να το κατανοήσουν. Ειδικά στην Ελλάδα, σε σχέση με το εξωτερικό, είναι πιο έντονη η αντίθεση «τραγουδίστρια versus συνθέτρια». Στην Αμερική για παράδειγμα, οι ευκαιρίες που έχουν δοθεί στις γυναίκες στον συγκεκριμένο τομέα, είναι πιο πολλές.
Ποια γυναικεία φιγούρα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής σας ταυτότητας και γιατί;
Είναι αρκετές. H Lady Gaga, όμως, όπως επίσης και η διαχρονική φιγούρα, Coco Chanel, αποτελούσαν πάντα κάτι το ξεχωριστό για εμένα!
Έχετε παρατηρήσει μέχρι σήμερα αλλαγές όσον αφορά στην αντιμετώπιση και διαχείριση των γυναικών στην Τέχνη;
Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει μια στροφή στην ορατότητα των γυναικών μέσα στη μουσική, ειδικά στην Αμερική που είναι ατού το να είσαι γυναίκα που να συνθέτει μουσική, το ζητούν. Ταυτόχρονα, δεν θέλω να με προσλάβει κάποιος λόγω του φύλου μου. Θα ήθελα να του αρέσω για αυτό που κάνω και έτσι είχα ξεκινήσει, το καλλιτεχνικό μου όνομα είναι άφυλο και αυτό μου αρέσει πολύ ως ιδέα.
Περιγράψτε μας τη σύγχρονη γυναίκα με τρεις λέξεις!
Οι λέξεις «δυναμική», «ενεργητική» στο να «ακουμπάει» τα όνειρά της ίσως είναι κλισέ, όμως τα κλισέ υπάρχουν για κάποιον λόγο. Ακόμη σύμφωνα με όσα ακούω από γυναίκες στο περιβάλλον μου, γυναίκα είναι η προσωπική ελευθερία και έκφραση χωρίς να απολογείται κάποιος για αυτό και χωρίς να προσβάλουμε κάποιον. Και να επιδεικνύει τη σεξουαλικότητά της χωρίς να σημαίνει ότι χάνει από αλλού. Εμένα που πήρε καιρό να είμαι οκ με το να δείχνω τη σεξουαλικότητά μου και να μην αισθάνομαι ότι αυτό μου παίρνει κομμάτια από κάτι άλλο.
Αμάντα Μιχαλοπούλου - Συγγραφέας
Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που ξεχωρίζουν μέχρι σήμερα τη γυναικεία οπτική στην Τέχνη, είτε μιλάμε για γυναίκες που βρίσκονται μπροστά από τα φώτα είτε πίσω από αυτά;
Το παράξενο είναι πως παρότι υπερασπίζομαι τη γυναικεία οπτική, δεν μπορώ να διαχωρίσω τα χαρακτηριστικά της. Είναι το ένστικτο, το κουράγιο, η επιμονή γυναικεία χαρακτηριστικά; Θα έλεγα πως είναι γυναικείες ποιότητες ανεξαρτήτως φύλου. Τις βρίσκουμε σε όσους ανθρώπους είναι εξοικειωμένοι με τη θηλυκή πλευρά τους.
Ποιες προκλήσεις κληθήκατε να αντιμετωπίσετε εσείς στη διάρκεια της καλλιτεχνικής σας διαδρομής, είτε γενικά αλλά και ειδικά σε ζητήματα ανταγωνισμού λόγω φύλου;
Την εποχή που ξεκινούσα, ο χώρος της Τέχνης ήταν ανδροκρατούμενος, τα ανέκδοτα σεξιστικά και το πιο δύσκολο για μένα ήταν η καθημερινότητα, η ανοχή μιας παράλογης θέασης του κόσμου. Σήμερα που το σκέφτομαι, υπό το φως του #MeToo και όσων ανακαλύψαμε για την ανελευθερία της δικής μου γενιάς, μου φαίνεται παράλογη η κοριτσίστικη ευγένεια με την οποία μεγαλώσαμε, η ανικανότητα να απαντήσουμε στον φαλλοκρατισμό, η υπομονή με την οποία αντιμετωπίσαμε την σεξουαλική παρενόχληση (που ήταν δεδομένη) και γενικότερα την ασέβεια. Η ασθένεια του «καλού κοριτσιού» στη γενιά του 80 μας αρρώστησε όλες, αποτρέποντας ταυτόχρονα την αλληλεγγύη μας, δημιουργώντας μεταξύ γυναικών μια ακόμη πιο καταπιεστική πατριαρχία. Μιλάω για γυναίκες που πάλεψαν σαν άντρες για να επικρατήσουν και τυράννησαν με «ανδρικούς» τρόπους άλλες γυναίκες. Μιλάω για μονοσήμαντα πρότυπα επιτυχίας, ομορφιάς ή ολοκλήρωσης.
Ποια γυναικεία φιγούρα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής σας ταυτότητας και γιατί;
Η αλήθεια είναι πως ήταν όλες λίγο ή πολύ ψυχικά ασθενείς: από τη Μαργαρίτα Καραπάνου και τη Σύλβια Πλαθ ως την Κλαρίσε Λισπέκτορ και τη Λεονόρα Κάρρινγκτον. Άφησαν πίσω τους σπουδαία και ιδιόρρυθμη τέχνη, έφτιαξαν έναν ολότελα δικό τους κόσμο, έγιναν σημαίες ελευθερίας. Ακόμη μου δείχνουν τον δρόμο.
Έχετε παρατηρήσει μέχρι σήμερα αλλαγές όσον αφορά στην αντιμετώπιση και διαχείριση των γυναικών στην Τέχνη;
Υπάρχει ένα είδος συλλογικής ενοχής απέναντι στις γυναίκες, στους μαύρους, στην queer κοινότητα, σε όσους υποεκπροσωπήθηκαν στη διάρκεια των αιώνων όπου επικράτησε το πρότυπο του λευκού cis άντρα. Δεν με ενδιαφέρουν οι woke και anti-woke ακρότητες, με ενδιαφέρει η πραγματική τέχνη. Θυμάμαι πως όταν διάβασα τη διαφήμιση "read more women" σκέφτηκα για πρώτη φορά: αφού οι γυναίκες είναι οι πιο παθιασμένες αναγνώστριες γιατί εξακολουθούν να μαθαίνουν μόνο μέσω της ανδρικής εμπειρίας; Ποια ανασφάλεια μας κάνει να διαβάζουμε σχεδόν αποκλειστικά άντρες συγγραφείς; Πώς μπορούμε να αλλάξουμε τον κανόνα; Ερωτήσεις που δεν είχαμε θέσει συνειδητά πριν την τελευταία δεκαετία. Στο νέο μου μυθιστόρημα «Το μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη» η ηρωίδα λέει πως ο κόσμος θα αλλάξει μόνο αν οι άντρες διαβάσουν για τη ζωή των γυναικών με την ίδια φυσικότητα που διάβαζαν ανέκαθεν οι γυναίκες για τη ζωή των ανδρών.
Περιγράψτε μας τη σύγχρονη γυναίκα με τρεις λέξεις...
Η σύγχρονη γυναίκα δεν χωράει σε τρεις λέξεις. Καλύτερα να μην την περιορίσουμε πάλι- ας πούμε απλώς ότι η χειραφέτηση δεν είναι οδηγία χρήσης.
Άρτεμις Ιγνατίου - Καλλιτεχνική διευθύντρια και Χορογράφος των τελετών Αφής και Παράδοσης της Ολυμπιακής φλόγας
Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που ξεχωρίζουν μέχρι σήμερα τη γυναικεία οπτική στην Τέχνη, είτε μιλάμε για γυναίκες που βρίσκονται μπροστά από τα φώτα είτε πίσω από αυτά;
Τα τελευταία χρόνια, η γυναικεία οπτική στην τέχνη έχει αναδειχθεί, καθώς οι γυναίκες καλλιτέχνες διεκδικούν και κερδίζουν ολοένα και περισσότερο χώρο στον κόσμο της. Θεωρώ ότι οι γυναίκες ανέκαθεν είχαν μια πιο εμπειρική, πιο βιωματική ματιά στην τέχνη. Θα έλεγα ότι μέσα από την τέχνη αντικατοπτρίζουν προσωπικές τους εμπειρίες, όπως η μητρότητα, η ταυτότητα και η θέση τους στην κοινωνία. Δεν είναι λίγες οι καλλιτέχνιδες που χρησιμοποιούν το ταλέντο τους προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν το κοινό για κοινωνικά θέματα, όπως η βία κατά των γυναικών, η περιβαλλοντική κρίση και άλλα θέματα που απασχολούν κατά καιρούς την κοινωνία. Είναι σημαντικό να υποστηρίζουμε και να ενθαρρύνουμε το έργο των γυναικών καλλιτεχνών, ώστε η δική τους οπτική να συνεχίσει να εμπλουτίζει τον κόσμο της τέχνης.
Ποιες προκλήσεις κληθήκατε να αντιμετωπίσετε εσείς στη διάρκεια της καλλιτεχνικής σας διαδρομής είτε γενικά αλλά και ειδικά σε ζητήματα ανταγωνισμού λόγω φύλου;
Μέχρι σήμερα ήταν αρκετές οι φορές που είχα να αντιμετωπίσω στερεότυπα και προκαταλήψεις. Σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο, χρειάστηκε να τα αποδημήσω όλα αυτά, να επαναπροσδιορίσω το ρόλο μου στα καλλιτεχνικά δρώμενα, ως γυναίκα δημιουργός, και να αποδείξω ότι είμαι εξίσου ικανή και ταλαντούχα, όσο και οι άνδρες συνάδελφοί μου.
Ποια γυναικεία φιγούρα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής σας ταυτότητας και γιατί;
Η αείμνηστη Μαρία Χόρς είναι η γυναίκα που έπαιξε το σημαντικότερο ρόλο στη διαμόρφωση όχι μόνο της καλλιτεχνικής ταυτότητας, αλλά και της ίδιας μου της ζωής. Ήταν εκείνη που μου έδωσε την ευκαιρία να συμμετέχω ως Ιέρεια στην τελετή Αφής της Ολυμπιακής φλόγας, στη συνέχεια να γίνω βοηθός της και τελικά να την διαδεχθώ στη θέση της Χορογράφου και καλλιτεχνικής διευθύντριας των τελετών της Ολυμπιακής Φλόγας. Η Μαρία Χόρς μου άλλαξε τον τρόπο που βλέπω τον κόσμο. Ήταν Μέντορας για εμένα στην ζωή και στην τέχνη. Απίστευτη δύναμη ψυχής. Υποστήριζε την θέση της και την γνώμη της με σθένος και δεν δίστασε να έρθει σε αντιπαράθεση με όποιον δεν συμφωνούσε.
Έχετε παρατηρήσει μέχρι σήμερα αλλαγές όσον αφορά στην αντιμετώπιση και διαχείριση των γυναικών στην Τέχνη;
Κάποιες αλλαγές, ναι έχουν συντελεστεί, καθώς υπάρχει μια αυξανόμενη προσπάθεια για προβολή και αναγνώριση των γυναικών καλλιτεχνών. Δυστυχώς, όμως, παρά την έντονη παρουσία τους στον συγκεκριμένο κλάδο δεν είναι λίγα τα φαινόμενα διακρίσεων εναντίον τους. Άλλωστε η πρόσφατη επικαιρότητα καταδεικνύει ότι τέτοιου είδους περιστατικά συμβαίνουν σχεδόν καθημερινά.
Περιγράψτε μας με 3 λέξεις τη σύγχρονη γυναίκα...
1. Δυναμική, διεκδικεί ενεργά τη θέση της σε όλους τους τομείς της ζωή της.
2. Ανεξάρτητη, είναι αυτόνομη, τόσο οικονομικά όσο και στην προσωπική της ζωή.
3. Πολυδιάστατη, καθώς έχει να διαχειριστεί πολλούς ρόλους.
Όλγα Μαλέα - Σεναριογράφος & Σκηνοθέτρια
Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που ξεχωρίζουν μέχρι σήμερα τη γυναικεία οπτική στην Τέχνη, είτε μιλάμε για γυναίκες που βρίσκονται μπροστά από τα φώτα είτε πίσω από αυτά;
Επιτέλους σε αρκετές ταινίες, οι γυναικείοι χαρακτήρες ξεφεύγουν από το love/family plot (έρωτας/οικογένεια) και μπαίνουν σε καινούργια μονοπάτια. Καινούργια για την τέχνη δηλαδή, γιατί στη ζωή υπάρχουν εδώ και αιώνες απλά στην τέχνη, που συχνά ορίζεται από την ανδρική ματιά, έχουν αγνοηθεί. Η έκθεση ΚΥΚΛΑΔΙΤΙΣΣΕΣ, που είδα πρόσφατα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα, προσπαθεί να φέρει στο φως πρωτοπόρες γυναικείες φιγούρες από το 3.000 π.Χ. μέχρι σήμερα. Από τα κυκλαδικά ειδώλια που όλα απεικονίζουν γυναικεία σώματα μέχρι τη Μπουμπουλίνα που τάχθηκε στον αγώνα της Απελευθέρωσης, έφτιαξε πλοία, πολέμησε γενναία, αλλά σκοτώθηκε μέσα στο ίδιο της το σπίτι από τον μέλλοντα συμπέθερό της, που την πυροβόλησε και τη σκότωσε!
Ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος άλλαξε καθοριστικά τη θέση των γυναικών στην δυτική κοινωνία. Πρώτον γιατί πολλές γυναίκες πολέμησαν και μάλιστα σε εντυπωσιακές θέσεις. Ένα παράδειγμα είναι οι «Μάγισσες της Νύχτας», οι Ρωσίδες πιλότοι που σηκώναν τα αεροπλάνα νύχτα και πλησίαζαν το Γερμανικό στόχο που ήθελαν να βομβαρδίσουν με σβηστές τις μηχανές, οπότε δεν ακούγονταν και έτσι πετύχαιναν την αποστολή τους χωρίς να τις χτυπήσουν. Βέβαια το να πετάει ένα αεροπλάνο με σβηστές τις μηχανές και μάλιστα νύχτα, ενέχει και κίνδυνο και τέχνη! Δεύτερον, γιατί οι γυναίκες στα μετόπισθεν ανέλαβαν όλη την παραγωγή, από εργοστάσια μέχρι εφημερίδες, και όταν τελείωσε ο πόλεμος απλά αρνήθηκαν να ξαναγυρίσουν στο σπίτι. Όσες γύρισαν, ένιωσαν ένα τεράστιο κενό μέσα στο χρυσό κλουβί τους, μια κατάσταση που ονομάτισε ως «το πρόβλημα χωρίς όνομα» και περιέγραψε στο βιβλίο της The Feminine Mystique, το 1963, η Αμερικανίδα συγγραφέας και ακτιβίστρια Βetty Friedan. Όχι δεν είναι ο έρωτας και η οικογένεια το μόνο που ψάχνουν σε αυτή τη ζωή οι γυναίκες. Αν ο κινηματογράφος επιλέγει να εστιάσει σ’ αυτό μιλάμε για... προπαγάνδα και όχι για εξερεύνηση της πραγματικότητας.
Ποιες προκλήσεις κληθήκατε να αντιμετωπίσετε εσείς στη διάρκεια της καλλιτεχνικής σας διαδρομής είτε γενικά αλλά και ειδικά σε ζητήματα ανταγωνισμού λόγω φύλου;
Οι προκλήσεις είναι συνεχείς. Στα πρώτα μου γυρίσματα, ο παραγωγός με είχε ρωτήσει «Τι θα κάνω εγώ όταν θα μου βάλεις τα κλάματα». Θύμωσα αλλά δεν το έδειξα και ευτυχώς βρήκα την ψυχραιμία να τον ρωτήσω «Τι σε κάνει να νομίζεις ότι θα συμβεί αυτό;». Δεν απάντησε αλλά ευτυχώς δεν με ξαναρώτησε. Στη συνέχεια, διάφοροι παραγωγοί αμφισβήτησαν τους γυναικείους χαρακτήρες που κατά καιρούς δημιουργούσα, λέγοντας ότι τα προβλήματά τους δεν είναι σημαντικά και άρα δεν έχει ενδιαφέρον η ιστορία τους. Η στάση αυτή δεν προέρχεται αποκλειστικά από άντρες παραγωγούς αλλά και από γυναίκες που έχουν οικειοποιηθεί την αντρική ματιά. Δηλαδή μπορεί να είναι γυναίκες μόλις 35 χρονών αλλά σκέφτονται τι θα άρεσε σε 50αρηδες και 60αρηδες άντρες. Η ΜΑΡΙΑ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΚΑΛΛΑΣ απορρίφθηκε από υπεύθυνη σε κανάλι γιατί κατά τη γνώμη της το ενδιαφέρον της ιστορίας είναι ο έρωτας της Κάλλας για τον Ωνάση και όχι η καλλιτεχνική της εξέλιξη από ασχημόπαπο σε ντίβα, που πραγματεύεται η σειρά που έκανα. Ευτυχώς η τεράστια ανταπόκριση του κόσμου για την ΜΑΡΙΑ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΚΑΛΛΑΣ και η επιτυχία της σειράς, τη διέψευσαν.
Ποια γυναικεία φιγούρα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής σας ταυτότητας και γιατί;
Η Σιμόν ντε Μποβουάρ σίγουρα μου άνοιξε τα μάτια και γενικότερα το φεμινιστικό κίνημα με έκανε να δω ότι πολλά προβλήματα που μοιάζουν προσωπικά είναι εν τέλει κοινωνικά και πολιτικά. Όταν έχεις μεγαλώσει με την ιδέα ότι η περίοδος είναι κατάρα, γιατί να θέλεις σαν κορίτσι να σου έρθει; Σιχαίνεσαι το σώμα σου και αυτά που το διαφοροποιούν από το αντρικό σώμα αντί να υποδέχεσαι με προσμονή τις αλλαγές που σε φέρνουν κοντά στη δική σου πραγματικότητα. Κάποια στιγμή όμως είδα ένα όνειρο που άλλαξε τη σχέση μου με την περίοδο και τη γυναικεία μου ταυτότητα: είδα, λέει, ότι ήμουν πολεμίστρια με μεσαιωνική πανοπλία, σπαθί στο αριστερό μου χέρι και ξίφος στο δεξί. Ήμουνα σε μάχη μαζί με άλλους και διαφεντεύαμε το κάστρο μας. Ξαφνικά μου ήρθε περίοδος και αίμα άρχισε να τρέχει ανάμεσα στα πόδια μου αλλά εγώ συνέχιζα να πολεμάω ακάθεκτη. Οι εχθροί το είδαν και έπαθαν πλάκα. Πώς είναι δυνατόν κάποιος να χάνει αίμα και να έχει τόση δύναμη; Οι εχθροί οπισθοχώρησαν τρομαγμένοι, σίγουροι για τις υπερφυσικές μου δυνάμεις. Ξύπνησα και αίμα έτρεχε ανάμεσα στα πόδια μου. Το είδα και χαμογέλασα και ας είχε γίνει κατακόκκινο το σεντόνι.
Έχετε παρατηρήσει μέχρι σήμερα αλλαγές όσον αφορά στην αντιμετώπιση και διαχείριση των γυναικών στην Τέχνη;
Υπάρχουν τεράστιες αλλαγές ευτυχώς. Το #MeToo περιόρισε σε μεγάλο βαθμό τη σεξουαλική παρενόχληση που ήταν ο κανόνας σε κάθε εργασιακό ή μαθησιακό περιβάλλον. Ευτυχώς τώρα έχουμε ευαισθητοποιηθεί ως κοινωνία και αναγκαστικά η σεξουαλική παρενόχληση έχει περιοριστεί. Τη δεκαετία του 1980 που ήμουνα μεταπτυχιακή φοιτήτρια ήταν περίπου κανόνας οι καθηγητές να παντρεύονται φοιτήτριές τους. Αν το κάναν σήμερα, απλά θα έχαναν τη θέση τους. Επίσης, έχει ανοίξει ο δρόμος για τη συμμετοχή σκηνοθετριών σε μεγάλα κινηματογραφικά φεστιβάλ. Για 50 χρόνια τουλάχιστον η μόνη γυναίκα που είχε αγγίξει τον Χρυσό Φοίνικα ήταν η Τζέιν Κάμπιον. Ευτυχώς τώρα έχουν εμφανιστεί μερικές ακόμα. Κυρίως όμως οι υπεύθυνοι που επιλέγουν τις ταινίες νιώθουν την ηθική υποχρέωση να επιλέγουν και ταινίες σκηνοθετριών. Οι έννοιες της διαφορετικότητας και συμπερίληψης ευτυχώς έχουν αλλάξει μαζικά την οπτική μας.
Περιγράψτε μας με 3 λέξεις τη σύγχρονη γυναίκα...
Τολμηρή, γεμάτη στ-οργή!
Στέλλα Καπεζάνου - Εικαστικός
Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που ξεχωρίζουν μέχρι σήμερα τη γυναικεία οπτική στην Τέχνη, είτε μιλάμε για γυναίκες που βρίσκονται μπροστά από τα φώτα είτε πίσω από αυτά;
Η γυναικεία οπτική στην Τέχνη φέρει μια ιδιαίτερη ένταση, μια βιωματική αλήθεια που εκφράζεται μέσα από το σώμα, τη μνήμη και την κοινωνική θέση της γυναίκας. Υπάρχει μια εσωτερικότητα, μια διαρκής διαπραγμάτευση ανάμεσα στο ορατό και το κρυφό, στο ιδιωτικό και το δημόσιο. Οι γυναίκες καλλιτέχνες αγγίζουν τον κόσμο με «απαλά χέρια» και ευαισθητοποιούν το θεατή πιο υπόγεια. Τα έργα τους καλούν σε μια δεύτερη ανάγνωση που έχει σκοπό την αποδόμηση των στερεοτύπων και την ανασύνθεση της γυναικείας εμπειρίας.
Ποιες προκλήσεις κληθήκατε να αντιμετωπίσετε εσείς στη διάρκεια της καλλιτεχνικής σας διαδρομής είτε γενικά αλλά και ειδικά σε ζητήματα ανταγωνισμού λόγω φύλου;
Η Τέχνη, όπως και κάθε άλλος χώρος, δεν είναι ουδέτερη. Το να είσαι γυναίκα σημαίνει ότι συχνά καλείσαι να αποδείξεις την αξία σου με περισσότερη επιμονή. Υπάρχουν ακόμη προκαταλήψεις, όπως η αμφισβήτηση της φιλοδοξίας ή της σοβαρότητας μιας γυναίκας καλλιτέχνιδας. Επιπλέον, η εκπροσώπηση στις μεγάλες εκθέσεις και συλλογές παραμένει άνιση, αν και έχουν γίνει βήματα προόδου. Παράλληλα, το να είμαι μητέρα (μέχρι πρότινος ανηλίκου) και επαγγελματίας καλλιτέχνης ήταν δύο ρόλοι τόσο υπεραπαιτητικοί ταυτόχρονα, που κάποιες στιγμές ένιωθα να ισορροπώ σαν ακροβάτης.
Ποια γυναικεία φιγούρα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής σας ταυτότητας και γιατί;
Η πολύ υπεύθυνη μητέρα μου και η μη συμβατική γιαγιά μου υπήρξαν οι πρώτες επιρροές μου, μέσα από τις ιστορίες, τις κινήσεις και τη στάση τους απέναντι στη ζωή. Σίγουρα η ψυχολόγος μου, που στο μακρόχρονο ταξίδι μας μαζί, με βοήθησε να μελετήσω τον λόγο και τα αίτια της δικής μου προσωπικής ματιάς στον κόσμο, που κατ' επέκταση είναι και η εντελώς προσωπική ματιά στη ζωγραφική μου. Μιας ζωγραφικής που, ενώ είναι παραστατική, απεικονίζει τον κόσμο όχι όπως φαίνεται, αλλά όπως εγώ θέλω να είναι. Εικαστικά, ομολογώ ότι με ενδιαφέρει περισσότερο η δουλειά από σύγχρονες μου γυναίκες γιατί μπορώ να ταυτιστώ με τις ανησυχίες τους. Ανεξάρτητα από τη γενιά, οι γυναίκες στην τέχνη είναι και εκεί μητέρες, πιστεύω. Γεννούν κόσμους δουλεύοντας συναισθηματικά και σε πολλαπλά layers.
Έχετε παρατηρήσει μέχρι σήμερα αλλαγές όσον αφορά στην αντιμετώπιση και διαχείριση των γυναικών στην Τέχνη;
Ναι, οι αλλαγές είναι ορατές, αλλά ακόμα η ισότητα παραμένει ζητούμενο. Πλέον, υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σχετικά με τη θέση των γυναικών στην Τέχνη, περισσότερες πρωτοβουλίες και εκθέσεις που αναδεικνύουν γυναικείες φωνές. Παρ’ όλα αυτά, τα ποσοστά εκπροσώπησης σε μουσεία, γκαλερί και ιστορικά αρχεία εξακολουθούν να μην αντικατοπτρίζουν τον πραγματικό αριθμό των ταλαντούχων γυναικών καλλιτεχνών. Η αλλαγή απαιτεί συνεχή προσπάθεια και διεκδίκηση.
Περιγράψτε μας με 3 λέξεις τη σύγχρονη γυναίκα...
Αυτόνομη, διεκδικητική, απρόβλεπτη.
