Υπάρχουν σχέσεις που ξεπερνούν το χρόνο και τις γενιές, σχέσεις που σε μαθαίνουν πώς να συμπορεύεσαι με τη ζωή, παρά τις διαφορές και τις αποστάσεις που χωρίζουν τους ανθρώπους. Μια τέτοια σχέση είναι αυτή ανάμεσα σε μια γιαγιά και τον εγγονό της - μια σχέση βαθιά, τρυφερή, και ταυτόχρονα γεμάτη από έναν αόρατο δεσμό, που κληροδοτείται σαν ένα πολύτιμο γονίδιο. Και ειδικά στη συγκεκριμένη περίπτωση, το DNA της αγάπης για τις εικαστικές τέχνες ολοένα και ενισχύεται από τη μεταξύ τους ανατροφοδότηση. Mεσημέρι Τετάρτης, φτάνω σε μια από τις πιο παλιές γκαλερί στην καρδιά της πόλης, με την βαριά, αγαπημένη μου πόρτα που στέκει επιβλητική στην κεντρική είσοδο. Εκεί, ανάμεσα στους πίνακες και τα χρώματα, με υποδέχονται οι δυο τους: η Λόλα και ο Θανάσης. Φιλικοί, ζεστοί μαζί μου. Είχε προηγηθεί πριν λίγες ημέρες και η ξενάγηση που μου έκανε ο ίδιος στα έργα του, με τη δομή της τοποθέτησής τους έξυπνα καταγεγραμμένη στο χαρτί παρουσίασης, κάτι που μου κέντρισε το ενδιαφέρον και έκανε ακόμη πιο εύκολη την περιήγηση στον χώρο. Συνήθως δεν συμβαίνει στις περισσότερες εικαστικές εκθέσεις!

Εκείνη τον φωνάζει «Θανασούλη» με τρυφερότητα, και εκείνος την αποκαλεί «Γιαγιά», αλλά μόνο όταν μένουν οι δυο τους, όπως μου αποκαλύπτει! Μπροστά στον κόσμο, η Λόλα είναι απλώς η «Λόλα». Το «Γιαγιάκα» το μισεί όσο τίποτα και κάθε φορά που ο Θανάσης το λέει, αστειευόμενος, εκείνη του απαντά με μια παιχνιδιάρικη αυστηρότητα: «Γιαγιάκα στα μούτρα σου!» και γελάμε όλοι μαζί! Μία φορά την εβδομάδα, οι δυο τους λατρεύουν να συναντιούνται για φαγητό με πολύωρες συνομιλίες που ταξιδεύουν πέρα από τον χρόνο. Εκείνος θέλει να μάθει τα πάντα για το γενεαλογικό του δέντρο και για τον παππού του, τον Χρήστο, έναν άνθρωπο που όλοι λένε πως μοιάζει, αλλά που ποτέ δεν γνώρισε. Ταξιδεύει πολύ, αναζητώντας και ερευνώντας εικαστικά ρεύματα και ψάχνοντας ολοένα και περισσότερα στοιχεία για την Τέχνη που εκπροσωπεί. Εκείνη, με το βλέμμα της στραμμένο στη νέα γενιά, στηρίζει με πάθος και έμπρακτα τους νέους καλλιτέχνες, διοργανώνοντας εκθέσεις που δίνουν φωνή σε ανερχόμενα ταλέντα.

Οι εικαστικοί τους δρόμοι συναντιούνται για πρώτη φορά με την ατομική έκθεση του ίδιου με τίτλο "Somewhere Between", να κοσμούν τους τοίχους. Μου αρέσει να εξερευνώ τις σκέψεις κάθε καλλιτέχνη και αυτό που μου φάνηκε πολύ γλυκό και διαφορετικό εδώ είναι η κυριαρχία της παιδικότητας του Θανάση. Ο ίδιος βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε ζωγραφιές της παιδικής του ηλικίας, στοιχείο που κάνει ακόμη πιο ισχυρό το κόνσεπτ και την ατμόσφαιρα του χώρου.    

Και οι δύο ξεδιπλώνουν μπροστά μου μια ολόκληρη φιλοσοφία ζωής γεμάτη σεβασμό, πάθος και δημιουργική συνέργεια. Επέλεξα να μείνω παρατηρήτρια στον μεταξύ τους διάλογο, μια κουβέντα αληθινή που πολλές φορές έπιανα τον εαυτό μου να συμφωνώ και με τους δύο.

Πώς οι δυο τους βλέπουν την έκθεση αυτή

Στην περίπτωση αυτής της έκθεσης, ο τίτλος «Κάπου μεταξύ» αγκαλιάζει το αθέατο ταξίδι ανάμεσα σε τόπους και στιγμές, ανάμεσα στη γη και τον ουρανό, το παρελθόν και το παρόν.

Θανάσης:

Ο τίτλος έχει σκοπό να δείξει ότι βρίσκεται κάπου ανάμεσα στον ουρανό και τη γη ή κάπου μέσα στον ουρανό. Βάζω δίπλα δίπλα πράγματα που αντλώ από την παιδική μου ζωγραφική, από πολλές ζωγραφιές που ευτυχώς δεν πέταξε η μαμά μου αλλά κράτησε. Από πίσω υπάρχουν ημερομηνίες, τίτλοι και η υπογραφή μου σαν Θανάσης. Επειδή ό,τι κι αν επιλέξω να κάνω, κοιτάω πρώτα να βγάλω το παιδί που έχω μέσα μου, έτσι και αυτή η ενότητα της έκθεσης έχει να κάνει τόσο με τον Θανάση ως παιδί, όσο και με το σήμερα. Είναι ζωγραφικά στοιχεία του τότε που προσπαθώ να φέρω στο «τώρα» με τον σημερινό μου τρόπο και επιρροές από Ρόθκο και Μοντριάν να τα κάνω ξανά επίκαιρα. 

Λόλα:

Όπως είναι γνωστό, ο Θανάσης είναι εγγονός μου, και πολλοί ίσως πίστευαν ότι στην ηλικία που βρίσκεται τώρα και κάνει αυτή την ατομική έκθεση, το κάνει λόγω αυτής της συγγένειας. Όμως δεν είναι έτσι. Γιατί αν σκεφτούμε πως χρόνια πριν, όταν ήταν ακόμη πολύ μικρός, από την οικογένεια του Λαζόγκα μου ζήτησαν να εκθέσει ο Θανάσης μαζί τους - αυτό είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Εγώ ως γκαλερίστρια δε θα έκανα ποτέ κάτι σε κάποιον επειδή είναι συγγενής μου ή επειδή είναι εμπορικό. Θα το έκανα μόνο αν ήταν κάτι πολύ αξιόλογο. Κοίτα, ο Θανάσης είναι καλλιτέχνης που η δουλειά του είναι αφαιρετική. Υπάρχουν μόνο κάποια ρεαλιστικά στοιχεία που, για μένα, κάνουν το αφαιρετικό στιλ ακόμη πιο ενδιαφέρον και όμορφο. Οπότε βάζουμε τον θεατή σε μια άλλη περιπέτεια, να διαβάσει και να δει μόνος του πράγματα. Και προσωπικά, αυτό είναι από το στιλ της τέχνης που μου αρέσει πάρα πολύ, γιατί αυτή είναι και η γραμμή που ακολουθώ στη γκαλερί. Σπάνια θα δείξω κάτι ρεαλιστικό! Επίσης, την επιμέλεια της έκθεσης έχει κάνει η Θάλεια Στεφανίδου, που κατά τη γνώμη μου είναι μια πολύ σημαντική ιστορικός της τέχνης. Παρακολουθεί στενά τη δουλειά του Θανάση. 

Θανάσης:

Το κείμενο της Θάλειας είναι το κερασάκι στην τούρτα, γιατί σε βοηθά να έχεις μια πιο ολοκληρωμένη άποψη και εικόνα. Πολλοί έρχονται και με ρωτούν τι θέλω να επικοινωνήσω με τα έργα, και τους απαντώ ρωτώντας: «Εσύ τι βλέπεις;» Πολλοί τίτλοι βγαίνουν εκ των υστέρων, και αυτό παίζει ρόλο στη δική μου παραγωγική διαδικασία. Κάθε μέρα που βρίσκομαι εδώ, παρακολουθώ τα έργα μου. Και επειδή φεύγουν, πηγαίνουν σε σπίτια και δεν τα ξαναβλέπω, εκτιμώ τον χρόνο που έχω μαζί τους, γιατί είναι παιδιά μου.

Η σχέση γιαγιάς – εγγονού μέσα από την τέχνη και τη ζωή

Η σχέση ανάμεσα σε μια γιαγιά και τον εγγονό της ξεπερνά τις απλές λέξεις. Πού βλέπουν τη συγγένεια που τους ενώνει, και πού τις αποστάσεις που τους χωρίζουν;

Λόλα:

Αυτό είναι απολύτως λογικό, γιατί ως οικογένεια συναντιόμαστε πολύ συχνά. Μένουμε άλλωστε πολύ κοντά, σχεδόν στον ίδιο δρόμο. Στο επαγγελματικό κομμάτι βρισκόμαστε συχνά στη γκαλερί, όπου υπάρχουν πάντα έργα του Θανάση, κυρίως από το στούντιο στο Ντεπώ. Εκείνος με στηρίζει διαρκώς· έχει μια φρέσκια ματιά που μας βοηθά να παρακολουθούμε τις νέες τάσεις στον κόσμο της τέχνης, τάσεις που για εμάς ίσως μοιάζουν ξένες, αλλά είναι σημαντικές, γιατί τα νέα παιδιά φέρνουν πολύ όμορφες ιδέες. Στο οικογενειακό κομμάτι, οι συναντήσεις μας γίνονται στα σπίτια μας. Είμαστε μια πολύ δεμένη οικογένεια, με αληθινή αγάπη μεταξύ μας. Τρώμε συχνά όλοι μαζί και έχουμε την τύχη να διαθέτουμε χώρους όπου μπορούμε να βρεθούμε και εκτός σπιτιού, κάτι που κάνει αυτές τις συναντήσεις ακόμη πιο εύκολες και ζεστές.

Θανάσης:

Από τους παππούδες και τις γιαγιάδες μου, η Λόλα είναι η μόνη που έχει μείνει, και πάντοτε είχα ιδιαίτερη αδυναμία σε εκείνη, και εκείνη σε μένα. Ήμουν το πρώτο εγγόνι που είδε, σε μια περίοδο που περίμενε χρόνια να γίνει γιαγιά από την πλευρά του θείου μου, κι έτσι η σχέση μας ήταν από την αρχή πολύ στενή. Από μικρός είχα κι εγώ μια φυσική κλίση προς τη ζωγραφική, και βρέθηκα μέσα σε ένα περιβάλλον που όχι μόνο το αποδεχόταν, αλλά και το ενθάρρυνε. Οι γονείς μου ταξίδευαν συχνά και μέναμε με τη γιαγιά. Ήταν τότε πολύ νέα -στα 43 της-και ουσιαστικά είχε την ενέργεια μιας μαμάς: μας πήγαινε ποδόσφαιρο, κολυμβητήριο,φροντιστήρια, κινηματογράφο. Δεν υπήρχε καμία ανησυχία για το αν “θα τα καταφέρει”. Ήταν μια γυναίκα μόνη, αλλά εγώ και ο αδερφός μου ήμασταν εύκολα παιδιά, και ο χρόνος μαζί της ήταν πάντα χρόνος παιχνιδιού. Σε αντίθεση με τους άλλους παππούδες, που λόγω ηλικίας ή δυσκολιών δεν είχαν την ίδια κινητικότητα, η Λόλα ήταν παρούσα, δραστήρια, μέσα στη ζωή μας. Και η γκαλερί για μένα ήταν πάντα κάτι φυσικό!

Λόλα:
Τρελαίνομαι να είμαι με τα εγγόνια μου! Επειδή η δουλειά μου έχει να κάνει με πολύ νέο κόσμο, νομίζω ότι εμείς που βρισκόμαστε στον χώρο της τέχνης δεν γερνάμε ποτέ!

Ενδιαφέρον έχει όταν μου μιλούν για τα στοιχεία που μπορεί να μην ταυτιστούν τόσο, όπως είναι η ζώνη ασφαλείας που νιώθει ο Θανάσης και η δική του τάση να είναι όλα τέλεια και οργανωμένα.

Θανάσης:
Εγώ έχω να πω και το εξής: Επειδή είμαι ένας άνθρωπος, όχι ακριβώς ισχυρογνώμων, αλλά μια δύσκολη «πίστα»…

Λόλα:
Είσαι λίγο παράξενος άνθρωπος! (γέλια) Και τελειομανής, καταρχάς!

Θανάσης:
Ναι! Η έκθεση που γίνεται σε έναν χώρο με έργα δικά μου, από ένα σημείο και μετά είναι δική μου, αλλά από την άλλη είναι και το όνομα της γκαλερί και τα λοιπά. Δεν μπορώ να τα έχω όλα δικά μου. Πρέπει να κάνω πίσω! Ειδικά όταν δουλεύω σε ένα χώρο οικείο, όπως εδώ, που είναι ευχή και κατάρα, όπως στις οικογενειακές επιχειρήσεις που έχουμε. Καμιά φορά είναι καλύτερο να βγαίνεις από τη ζώνη ασφαλείας σου και να το αντιμετωπίζεις 100% ως δουλειά.

Λόλα:
Υπάρχουν πολλοί καλλιτέχνες που συνεργάζομαι και είναι τελειομανείς σαν τον Θανάση, και φτάνουμε στο σημείο να τους λέω: «Τέλος, αυτό που λέω εγώ τώρα!» Και δεν μπορούν να πουν κάτι άλλο!

Θανάσης:
Και εδώ ως σύνολο δεν αποφάσισα τελείως εγώ. Έχει γίνει μια ζύμωση από τη Λόλα, την επιμελήτρια και τώρα με τη Χριστίνα Ανδρουλιδάκη - που ετοιμάζουμε την επόμενή μου έκθεση στη γκαλερί της στην Αθήνα μετά από αυτό το πρότζεκτ- έχουμε πολύ καλή επικοινωνία! 

Η νοοτροπία της Τέχνης στην Ελλάδα 

Για τον Θανάση και τη Λόλα, η τέχνη δεν είναι μόνο δημιουργία, αλλά και καθρέφτης της κοινωνίας που την περιβάλλει. Με χρόνια εμπειρίας στην πόλη τους, βιώνουν μια σαφή διαφορά νοοτροπίας ανάμεσα στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα. 

Λόλα:
Σαφώς και είναι! Διαφορετικός πληθυσμός, αλλά και νοοτροπία. Ο Θεσσαλονικιός είναι άνθρωπος της αποταμίευσης! Οι Αθηναίοι είναι του ευ ζην! Δηλαδή, ο ίδιος άνθρωπος με το ίδιο εισόδημα εδώ και στην Αθήνα, όπως μου λέει η 35 χρόνια εμπειρία μου, θα πάρει τέχνη στην Αθήνα, ενώ εδώ όχι! Υπάρχει μεγάλη καλλιτεχνική παραγωγή γενικά στην Ελλάδα, αλλά πολύ μικρή ζήτηση και κατανάλωση! Φαντάσου, ειδικά στην πόλη μας, υπάρχουν όμορφα σπίτια στο Πανόραμα που έχουν μέσα αφίσες! Τρομερό! Είναι θέμα παιδείας. Δεν ξέρω αν θα αλλάξει η εικαστική σκηνή, αλλά το εύχομαι. Εδώ και έναν χρόνο βλέπω ότι και η επισκεψιμότητα στις γκαλερί πέφτει.

Θανάσης:
Και θέμα κουλτούρας! Βλέπεις για παράδειγμα πως πριν λίγα χρόνια αποφασίστηκε να βγαίνουν από τον οδηγό μαθημάτων στα σχολεία τα καλλιτεχνικά. Και συνεχίζεται αυτό. Βλέπεις στη Σχολή Καλών Τεχνών πολλούς φοιτητές μεγάλης ηλικίας - στα 40, 50, 60 - να αποφασίζουν τότε να ακολουθήσουν το όνειρό τους. Συνεχίζεται λανθασμένα μέχρι σήμερα αυτή η παλιακή κουλτούρα: «Βρες πρώτα μια δουλειά, γιατί την τέχνη δεν τη θεωρούν εργασία». Εγώ πλέον βλέπω την τέχνη ως δουλειά - όχι ακριβώς 9-5 - αλλά μέχρι να φτάσω σε αυτό το σημείο, έχω κάνει τρεις δουλειές στη ζωή μου, για να έχω τα χρήματα να έχω τον δικό μου χώρο να φτιάχνω ζωγραφική. Αυτό με ζόρισε πολύ ψυχολογικά. Πολλές φορές δεν είχα ενέργεια ή διάθεση να ζωγραφίσω. Και δεν λέω το κλασικό του Ντοστογιέφσκι, ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να πεινάσει και να έχει ραγισμένη καρδιά. Ο καλλιτέχνης πρέπει να έχει πολλά θέματα λυμένα!

Λόλα:
Εδώ ακόμη στη Θεσσαλονίκη έχουμε μείνει ελάχιστες γκαλερί. Και αν το δούμε και στα προγράμματα τέχνης στην τηλεόραση, δεν βλέπουμε ποτέ εικαστικούς. Τι κουλτούρα είναι αυτή;

Πέρα από αυτές, τις διαφορές, όπως οι ίδιοι μοιράζονται μαζί μου, είμαστε βήματα πίσω γενικότερα σε σχέση με την προσέγγιση των εικαστικών Τεχνών σε χώρες του εξωτερικού, ειδικά στο κομμάτι της εξέλιξης των ανερχόμενων καλλιτεχνών.

Θανάσης:
Το σκέφτομαι να φύγω έξω για μεταπτυχιακό. Ήμουν το 2017 για Erasmus στην Ισπανία και είδα έναν άλλο κόσμο και τρόπο προσέγγισης. Δεν εννοώ ότι λείπει το ταλέντο στους Έλληνες. Στο σύστημα εισαγωγής δεν κρίνεται η ικανότητά τους σωστά και δεν καλλιεργείται το μέσα τους. Έξω δεν είδα περισσότερο ταλέντο, αλλά είδα γκρουπ με άτομα από διαφορετικές κατευθύνσεις - design, ζωγράφο, γλύπτη - και όλοι είχαν άποψη για όλα. Και δεν μου αρέσει που εδώ υπάρχουν καθηγητές που στοχεύουν να κάνουν τους φοιτητές να αντιγράψουν το δικό τους στυλ. Εγώ ήμουν τυχερός και δεν το είχα.

Λόλα:
Όσον αφορά στους νέους καλλιτέχνες στην Ελλάδα, εγώ είμαι από τις λίγες γκαλερί που στηρίζω τα νέα παιδιά, ακόμα κι αν δεν βγάζουν λεφτά ή δεν πουλάνε. Θεωρώ σημαντική τη μόρφωσή τους, ψάχνουν τα πάντα σε σχέση με παλιούς καλλιτέχνες!

Θανάσης:
Συμπαθώ και εκτιμώ πολύ την Ελένη Σιμώνη, τον κο Ανδρεάδη και τον Αργυριάδη με τις βιτρίνες του ΟΤΕ. Έχουν ταξιδέψει, έζησαν έξω και γύρισαν με νέες ιδέες. Γίνονται μεμονωμένες κινήσεις από ιδιώτες, δεν υπάρχουν θεσμοί που να στηρίζουν όλα αυτά. Αυτό είναι το παράπονό μου - σα να έχουν μπει όλα στον αυτόματο πιλότο! Χαίρομαι που γίνονται καλλιτεχνικά events, αλλά φτάσαμε 2025 και αυτά ακόμα είναι… συν ποτό, για να ιντριγκάρουμε τον κόσμο να μάθει τέχνη. Εκνευρίζομαι να βλέπω πόστ στο εξωτερικό με επίσκεψη σε μουσείο και μετά για ποτό. Γιατί δεν το κάνουν και εδώ; Με ρωτούν αν θα κόψουν εισιτήριο για τη γκαλερί. Είναι δυνατόν; 

Κοιτάζοντας ο ένας τον άλλον, τι του εύχεστε; 

Λόλα:

Να πας κάθε χρόνο και καλύτερα με κάθε σου έκθεση και εγώ να δουλέψω άλλα είκοσι χρόνια!

Θανάσης:

Είσαι ο πιο αγαπημένος μου άνθρωπος στον κόσμο και το ξέρεις! 

Info έκθεσης: Έως 29/11. Lola Nikolaou Art Gallery, Τσιμισκή 52.

Φωτογραφίες: Άρης Ράμμος