Η χθεσινή νύχτα θα γραφτεί στην ιστορία στον κόσμο της τέχνης. Πιο συγκεκριμένα, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στη Νέα Υόρκη, έλαβε χώρα μία από τις πιο πολυσυζητημένες στιγμές της φετινής δημοπρασιακής σεζόν. Ένα πορτρέτο του Gustav Klimt ξεπέρασε κάθε προσδοκία: το "Portrait of Elisabeth Lederer" «άλλαξε χέρια» για 236,4 εκατομμύρια δολάρια στον οίκο Sotheby’s, καταρρίπτοντας το ρεκόρ για κάθε έργο μοντέρνας τέχνης που έχει δημοπρατηθεί ποτέ.
Ο πίνακας, που φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1914 και 1916, ανήκε μέχρι πρόσφατα στον Leonard A. Lauder, δισεκατομμυριούχο κληρονόμο της αυτοκρατορίας Estée Lauder και έναν από τους σημαντικότερους συλλέκτες έργων του 20ού αιώνα. Για δεκαετίες κρεμόταν πάνω από το τραπέζι της τραπεζαρίας του στο διαμέρισμά του στη Νέα Υόρκη, προτού βγει για πρώτη φορά στο σφυρί, ως highlight της βραδιάς «Leonard A. Lauder, Collector» στον νέο χώρο του Sotheby’s στο ιστορικό Breuer Building στη Madison Avenue.
Μια «ηρωίδα» της Ιστορίας σε κινέζικο ράσο
Η Elisabeth Lederer, την οποία απεικονίζει ο Klimt σε φυσικό μέγεθος, ήταν κόρη του βιομήχανου August και της Serena Lederer – από τους σημαντικότερους πάτρωνες του καλλιτέχνη στη Βιέννη. Ντυμένη με ένα λευκό, αυτοκρατορικού ύφους κινεζικό ράσο, μπροστά σε μπλε φόντο με ασιατικά μοτίβα, η νεαρή γυναίκα ενσαρκώνει το μείγμα εξωτισμού, διακόσμησης και ψυχολογικού βάθους που καθιστά την όψιμη περίοδο του Klimt τόσο αναγνωρίσιμη.
Πίσω από την αισθησιακή, διακοσμητική επιφάνεια όμως κρύβεται και μια σκοτεινή ιστορία. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο πίνακας λεηλατήθηκε από τους Ναζί και κινδύνευσε να καταστραφεί σε πυρκαγιά, προτού εντοπιστεί και επιστραφεί στον αδελφό της Elisabeth, Erich Lederer, το 1948.
Η ίδια η Elisabeth φέρεται να ισχυρίστηκε, εν μέσω Κατοχής, ότι ήταν κόρη του Klimt – μια αφήγηση που, σύμφωνα με δημοσιεύματα, ενισχύθηκε ακόμη και από ναζιστή πρώην γαμπρό της, συμβάλλοντας στο να αποφύγει την εκτόπιση λόγω της εβραϊκής της καταγωγής και να παραμείνει στη Βιέννη μέχρι τον θάνατό της το 1944.
Από τη Βιέννη στα σαλόνια της Νέας Υόρκης – κι έπειτα στο σφυρί
Μετά τον πόλεμο, ο πίνακας παρέμεινε στην οικογένεια Lederer μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80, οπότε και πουλήθηκε σε έμπορο τέχνης και, το 1985, κατέληξε στη συλλογή του Leonard Lauder. Μέχρι πρόσφατα, το "Portrait of Elisabeth Lederer" γινόταν σποραδικά διαθέσιμο στο κοινό μόνο μέσω δανεισμών σε κορυφαία μουσεία, όπως το MoMA και η Neue Galerie στη Νέα Υόρκη, αλλά και η National Gallery of Canada, όπου εκτέθηκε από το 2017 μέχρι φέτος.
Μάχη 20 λεπτών και ιστορικά νούμερα
Η δημοπρασία για τον Klimt ξεκίνησε στα 130 εκατομμύρια δολάρια και εξελίχθηκε σε μια έντονη «μονομαχία» διάρκειας περίπου 20 λεπτών μεταξύ έξι ενδιαφερομένων συλλεκτών, πολλών εκ των οποίων συμμετείχαν τηλεφωνικά. Τελικά, ένας ανώνυμος τηλεφωνικός πλειοδότης επικράτησε στα 236,4 εκατομμύρια δολάρια (μαζί με τα fees).
Το ποσό αυτό ξεπερνά το προηγούμενο ρεκόρ μοντέρνας τέχνης σε δημοπρασία – τα 179,4 εκατ. δολάρια για το "Les Femmes d’Alger (Version O)" του Pablo Picasso το 2015 - και καθιστά το έργο του Klimt το ακριβότερο κομμάτι μοντέρνας τέχνης που έχει βγει ποτέ στο σφυρί, αλλά και το δεύτερο ακριβότερο έργο στην ιστορία των δημοπρασιών, πίσω μόνο από το "Salvator Mundi" του Leonardo da Vinci (450 εκατ. δολάρια το 2017).
Η Helena Newman, παγκόσμια πρόεδρος του Sotheby’s, μίλησε για «βραδιά που έγραψε ιστορία», σημειώνοντας ότι ο Klimt είναι ένας από τους ελάχιστους καλλιτέχνες των οποίων «η μαγεία παραμένει ταυτόχρονα βαθιά και παγκόσμια».
Η κληρονομιά Lauder και η αγορά τέχνης σήμερα
Το ρεκόρ του Klimt δεν ήταν το μόνο highlight της βραδιάς. Δύο τοπία του καλλιτέχνη από τη λίμνη Attersee, το "Blumenwiese (Blooming Meadow)" του 1908 και το "Waldabhang bei Unterach am Attersee (Forest Slope in Unterach on the Attersee)" του 1916, ξεπέρασαν και αυτά τις ήδη υψηλές προσδοκίες, φτάνοντας περίπου τα 86 και 70,8 εκατ. δολάρια αντίστοιχα.
Συνολικά, τα έργα του Klimt στη βραδιά ξεπέρασαν τα 390 εκατ. δολάρια, ενώ το σύνολο της συλλογής Lauder που βγήκε στο σφυρί άγγιξε περίπου τα 528 εκατομμύρια, με έργα καλλιτεχνών όπως ο Van Gogh, ο Matisse, ο Munch και ο Robert Rauschenberg να προσελκύουν επίσης εντυπωσιακές προσφορές.
Σε μια κίνηση με έντονο συμβολισμό για το πώς η αγορά τέχνης σχολιάζει τον ίδιο τον εαυτό της, στην ίδια δημοπρασία πουλήθηκε και το "America", η χρυσή λειτουργική τουαλέτα 18 καρατιών του Maurizio Cattelan, έναντι 12,1 εκατ. δολαρίων – ένα έργο-σάτιρα πάνω στον πλούτο και την υπερβολή, που κάποτε είχε προκαλέσει αίσθηση όταν εκτέθηκε (και αργότερα κλάπηκε) στο Blenheim Palace.
Τι σημαίνει αυτό το ρεκόρ
Για τους ιστορικούς τέχνης, η πώληση του "Portrait of Elisabeth Lederer" λειτουργεί σχεδόν σαν συμπύκνωση ενός ολόκληρου αιώνα: από τη Βιέννη της Belle Époque και τον κύκλο του Klimt, στις λεηλασίες των Ναζί, τις μάχες για αποκατάσταση των έργων και, τελικά, την εποχή των δισεκατομμυριούχων συλλεκτών και των «τροπαιοφόρων» έργων που συντρίβουν ρεκόρ.
Για την αγορά, επιβεβαιώνει ότι τα κορυφαία ονόματα της μοντέρνας τέχνης – Klimt, Picasso, αλλά και λίγοι ακόμη – λειτουργούν πλέον ως κάτι ανάμεσα σε πολιτιστικό κεφάλαιο και «ασφαλές καταφύγιο» επενδύσεων, σε μια στιγμή που η οικονομική αβεβαιότητα δεν φαίνεται να κάμπτει τη δίψα για σπάνια αριστουργήματα.
