Δεν είναι λίγες οι φορές που έχετε ακούσει τη φράση "ελεύθερες ρίζες" και σίγουρα δεν είναι λίγες οι φορές που αναρωτηθήκατε για τον ακριβή ορισμό της. Το που βρίσκεται η απάντηση και το αν υπάρχει τρόπος καταπολέμησης θα το διαπιστώσετε με όλα όσα θα διαβάσετε παρακάτω. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες ανακαλύψεις γίνονται γύρω από τα συγκεκριμένα στοιχεία με πολλούς να τα "δαιμονοποιούν" -και όχι αδίκως- για διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Αντιοξειδωτικά, φυσική λειτουργία, κατάλληλα τρόφιμα, stress και πολλές άλλες έννοιες συμπληρώνουν το παζλ που προσπαθεί να οδηγήσει, τελικά, σε μια πιο σαφή εικόνα για το τι πραγματικά συμβαίνει.
Πώς προκαλούνται οι ελεύθερες ρίζες;
Τα επιβλαβή αυτά στοιχεία προέρχονται είτε από φυσιολογικές βασικές μεταβολικές διεργασίες στον ανθρώπινο οργανισμό είτε από εξωτερικές πηγές, όπως η έκθεση σε ακτίνες Χ, σε όζον, σε ατμοσφαιρικούς ρύπους καθώς και από το κάπνισμα. Στην πρώτη περίπτωση, το σώμα, προσπαθώντας να δημιουργήσει την ενέργεια που θα του επιτρέψει να εκτελεί φυσιολογικά τη λειτουργία του, έχει την ιδιότητα να παράγει και το ίδιο συχνά ελεύθερες ρίζες. Αυτό γίνεται μέσω των διαδικασιών της διάσπασης των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα, αλλά οι ποσότητες είναι τόσο μικρές, που έχουν την ικανότητα να «εξουδετερώνονται» φυσικά. Αυτό που απασχολεί τα τελευταία χρόνια τους ειδικούς είναι το πώς θα πετύχουν να εξαλείψουν τους επιβλαβείς αυτούς παράγοντες, όταν παράγονται σε μεγαλύτερες ποσότητες.
Τι είναι οι ελεύθερες ρίζες;
Τα συστατικά αυτά, απελευθερώνονται φυσιολογικά στον ανθρώπινο οργανισμό από τα μιτοχόνδρια στο κύτταρο. Το μέρος αυτό αποτελεί ουσιαστικά το «εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας» καθώς εκεί συμβαίνει η οξείδωση των τροφών ή, με απλούστερα λόγια, η μετατροπή της τροφής σε ενέργεια. Οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου, λοιπόν, παράγονται ως παραπροϊόντα, κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας.
Οξειδωτικό stress
Μόλις δημιουργηθούν οι ελεύθερες ρίζες, είτε μέσω μιας έκθεσης σε εξωτερικό παράγοντα είτε μέσω των κανονικών διαδικασιών του μεταβολισμού, δημιουργούν το φαινόμενο που είναι γνωστό ως οξειδωτικό stress. Ο λόγος που ονομάζεται έτσι είναι ότι οι αντιδράσεις που συμβαίνουν στα κύτταρα, πραγματοποιούνται παρουσία οξυγόνου. Επηρεάζονται οι πρωτεΐνες, το DNA, και δημιουργούνται μεταλλάξεις, οι οποίες οδηγούν μοιραία σε βλάβες και αρκετά συχνά σε ασθένειες.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως μια ιδιαίτερη κατηγορία γονιδίων του DNA, τα οποία ονομάζονται ογκο-κατασταλτικά και των οποίων η λειτουργία αφορά την επιδιόρθωση βλαβών στο γενετικό υλικό αλλά και την πρόκληση "θανάτου" σε κύτταρα επικίνδυνα για να αναπτύξουν καρκίνο, μπορεί να ανασταλούν. Έτσι, το τελικά ο οργανισμός γίνεται απευθείας πιο ευάλωτος, με τα αποτελέσματα να είναι πολλές φορές καταστρεπτικά.
Πως επηρεάζουν το σώμα
Υπάρχουν ενδείξεις πως οι ελεύθερες ρίζες επηρεάζουν το σώμα σε καταστάσεις όπως η αθηροσκλήρυνση, οι φλεγμονές, σε διάφορα είδη καρκίνου, καθώς και στην αρθρίτιδα, αλλά και σε καρδιαγγειακές παθήσεις. Απορυθμίζοντας τις βασικές λειτουργίες πετυχαίνουν να "αποσυντονίσουν" τον οργανισμό και ως αποτέλεσμα να οδηγήσουν σε καταστάσεις όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Ο ρόλος των αντιοξειδωτικών
Τα αντιοξειδωτικά προωθούνται ιδιαίτερα από τους γιατρούς και τους διατροφολόγους καθώς έχει αποδειχθεί πως βοηθούν στην επιβράδυνση της διαδικασίας γήρανσης, στην πρόληψη της απώλειας όρασης, στον καρκίνο αλλά και σε άλλες χρόνιες ασθένειες. Έτσι, τα μόρια αυτά, μπορούν να αλληλεπιδράσουν με τις ελεύθερες ρίζες και να τερματίσουν την αλυσιδωτή αντίδραση πριν αυτές προλάβουν να βλάψουν ζωτικά μόρια. Τα κυριότερα από αυτά είναι η βιταμίνη Ε, η βήτα-καροτίνη, η βιταμίνη C και το σελήνιο. Θα τα λάβετε από λαχανικά και φρούτα τα οποία όπως θα αναφέρουμε και παρακάτω δρουν καταλυτικά προς όφελός σας.
12 τρόποι για να προστατευτείτε
- Αποφύγετε τα τρόφιμα με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη ή τα τρόφιμα που είναι πλούσια σε υδατάνθρακες και σάκχαρα. Είναι πιο πιθανό να παράγουν ελεύθερες ρίζες.
- Περιορίστε τα επεξεργασμένα κρέατα όπως λουκάνικα, μπέικον και διαφόρων ειδών αλλαντικά. Περιέχουν συντηρητικά, τα οποία οδηγούν στην παραγωγή ελεύθερων ριζών.
- Περιορίστε το κόκκινο κρέας. Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην οξείδωση λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε σίδηρο.
- Μην επαναχρησιμοποιείτε τα λάδια μαγειρέματος. Αυτή η συνήθης τακτική είναι ιδιαίτερα βλαπτική, καθώς κατά τη θέρμανση τα υλικά αυτά οξειδώνονται, δημιουργώντας ελεύθερες ρίζες που διαχέονται τελικά στα τρόφιμα σας.
- Περιορίστε το αλκοόλ. Τα αλκοολούχα ποτά όχι μόνο έχουν υψηλές θερμίδες αλλά μπορούν επίσης να παράγουν ελεύθερες ρίζες στο σώμα.
- Τρώτε τρόφιμα πλούσια σε αντιοξειδωτικά που αναστέλλουν την οξείδωση των μορίων εξουδετερώνοντας τις ελεύθερες ρίζες, εμποδίζοντας έτσι την πρόκληση κυτταρικών βλαβών.
- Τα αντιοξειδωτικά βρίσκονται σε μια ποικιλία φυτών με τη μορφή βιταμινών Α, C και Ε, σεληνίου και ορισμένων πολυφαινολών. Τα cranberries είναι γεμάτα με αυτά!
- Ψάξτε για τρόφιμα με β-καροτίνη, λυκοπένιο και λουτεΐνη, όπως το μπρόκολο, τα λαχανάκια Βρυξελλών, τα καρότα, το καλαμπόκι, το μάνγκο και οι ντομάτες. Αυτά τα μπορούν να ενσωματωθούν, πολύ εύκολα, ως side snack σε κάθε σας γεύμα.
- Κάντε μια έξυπνη κίνηση και αντί για ένα κομμάτι κέικ ή πίτας δοκιμάστε να αλλάξετε τα ενδιάμεσα "τσιμπολογήματα" με ένα φρούτο. Τα μήλα, το πεπόνι, τα κεράσια, το γκρέιπφρουτ, το ακτινίδιο, η παπάγια, τα κόκκινα σταφύλια, τα βατόμουρα, τα σμέουρα και οι φράουλες είναι απόλυτα απολαυστικά προσφέροντας στον οργανισμό σας και την απαραίτητη προφύλαξη.
- Τα καρύδια και οι γλυκοπατάτες είναι πλούσια τρόφιμα σε βιταμίνη Ε. Μη χάνετε χρόνο!
- Οι φυτικοί μεταβολίτες που ονομάζονται φλαβονοειδή παρουσιάζουν επίσης αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Θα βρείτε αυτά τα συστατικά στο κρεμμύδι, στη μελιτζάνα, στο μαρούλι, καθώς και στα αχλάδια, αλλά και στο κόκκινο κρασί.
- Do it the english way. Δημιουργήστε μια τελετουργία κάθε απόγευμα και ξεκινήστε, από σήμερα κιόλας, να πίνετε ένα φλιτζάνι πράσινο τσάι χωρίς πρόσθετα σάκχαρα. Οι πολυφαινόλες που περιέχει θα σας βοηθήσουν στη μάχη κατά της οξείδωσης.
